Canllawiau

Adroddiadau a chyfrifon elusennau: yr hanfodion Tachwedd 2016

Diweddarwyd 14 Mehefin 2023

Yn berthnasol i Gymru a Loegr

1. Cipolwg ar y fframwaith cyfrifyddu

Mae’r adran hon yn esbonio’r prif ofynion ar gyfer elusennau sy’n gymwys ar gyfer blynyddoedd ariannol (cyfnodau cyfrifyddu) sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Tachwedd 2016 i gynhyrchu:

• adroddiad blynyddol

• set o gyfrifon

• cyflwyno datganiad blynyddol i’r Comisiwn Elusennau

Ar gyfer gofynion a oedd yn berthnasol ar gyfer blynyddoedd ariannol blaenorol, cyfeiriwch at ganllaw’r Comisiwn Adroddiadau a chyfrifo elusennau: yr hanfodion (CC15c).

Bwriad y canllaw hwn yw helpu ymddiriedolwyr a’u cynghorwyr i wybod beth y dylid ei baratoi o ran adroddiad blynyddol a chyfrifon, os oes angen archwiliad allanol ar gyfer y cyfrifon a’r gofyniad ar wahân i gyflwyno datganiad blynyddol i’r Comisiwn.

Nid yw’n ddogfen gyfreithiol ond yn grynodeb cyffredinol o’r fframwaith adrodd a chyfrifyddu ar gyfer elusennau. Mae hefyd yn manylu ar y dyddiad cau ar gyfer cyflwyno cyfrifon a datganiadau i’r Comisiwn, a phryd y mae angen archwiliad allanol ar ffurf archwiliad annibynnol neu archwiliad proffesiynol o gyfrifon elusen. Rhoddir mwy o fanylion am y gofynion hyn yn yr adrannau sy’n dilyn.

1.1 Gweithio allan pa ofynion sy’n berthnasol i’ch elusen

Mae gofynion gwahanol ar gyfer gwahanol feintiau a mathau o elusennau. I ddeall beth sy’n berthnasol i’ch elusen, mae angen i chi wirio:

• os yw eich elusen hefyd yn gwmni (wedi’i gofrestru gyda Thŷ’r Cwmnïau a’r Comisiwn) neu’n Sefydliad Corfforedig Elusennol (CIO) sydd wedi’i gofrestru’n unig gyda’r Comisiwn neu peidio

• incwm eich elusen ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol

• gwerth asedau eich elusen

• os yw eich elusen o faint sy’n ofynnol er mwyn ei chofrestru fel elusen gyda’r Comisiwn neu peidio

Yna dylech sicrhau bod ymddiriedolwyr yr elusen yn deall:

• pa fath o gyfrifon y mae’n rhaid eu paratoi

• pa wybodaeth sydd ei hangen yn adroddiad blynyddol eich ymddiriedolwyr (adroddiad blynyddol)

• os oes angen archwiliad neu archwiliad annibynnol ar eich cyfrifon

• pa wybodaeth y mae’n rhaid ei hanfon i’r Comisiwn

Os oes rhaid i chi anfon adroddiad a chyfrifon blynyddol eich elusen i’r Comisiwn, mae’n rhaid i chi wneud hynny o fewn 10 mis o ddiwedd blwyddyn ariannol eich elusen. Er mwyn sicrhau tryloywder mae’r Comisiwn yn eich annog i wneud hynny’n gynt o lawer na hyn er mwyn rhoi darlun cyfredol a chyfredol o’ch elusen i’r rhai sydd â diddordeb yng ngwaith eich elusen.

1.2 Cyfrifon, adroddiadau blynyddol a datganiadau blynyddol: paratoi a ffeilio gyda’r Comisiwn

Paratoi cyfrifon: rhaid i bob elusen (boed wedi cofrestru gyda’r Comisiwn neu peidio) baratoi cyfrifon a sicrhau eu bod ar gael ar gais.

Paratoi adroddiadau blynyddol yr ymddiriedolwyr: rhaid i bob elusen gofrestredig baratoi adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr a sicrhau ei fod ar gael ar gais.

Ffeilio cyfrifon ac adroddiadau blynyddol: rhaid i bob sefydliad corfforedig elusennol (waeth beth yw eu hincwm) a’r elusennau cofrestredig hynny sydd ag incwm gros o fwy na £25,000 yn y flwyddyn ariannol ffeilio eu cyfrifon ac adroddiad blynyddol gyda’r Comisiwn. Dylid ffeilio’r adroddiad blynyddol a’r cyfrifon ar-lein.

Ffurflen datganiad blynyddol: rhaid i bob sefydliad corfforedig elusennol beth bynnag yw ei incwm gros yn y flwyddyn ariannol a phob elusen gofrestredig arall y mae ei hincwm gros yn ystod y flwyddyn ariannol yn fwy na £10,000 gwblhau a ffeilio datganiad blynyddol gyda’r Comisiwn. Gofynnir i elusennau cofrestredig sydd ag incwm gros o lai na £10,000 yn y flwyddyn ariannol gwblhau’r datganiad blynyddol ar gyfer rhai eitemau.

Mae pob elusen gofrestredig yn derbyn datganiad blynyddol gan y Comisiwn yn fuan ar ôl diwedd ei flwyddyn ariannol. Ym mhob achos, dylid cwblhau’r datganiad blynyddol ar-lein.

Mae’r datganiad blynyddol yn helpu’r Comisiwn i sicrhau bod manylion pob elusen ar y gofrestr elusennau mor gyflawn a chywir â phosibl. Mae’r datganiad blynyddol yn rhoi manylion ariannol sylfaenol i’r Comisiwn, a manylion cysylltiadau, ymddiriedolwyr, gweithgareddau a dosbarthiad yr elusen.

1.3 Mathau o gyfrifon elusen

Gall elusen baratoi naill ai cyfrifon derbyniadau a thaliadau neu gyfrifon croniadau. Bydd pa un o’r rhain sydd ei angen yn dibynnu ar incwm yr elusen ac os yw wedi’i sefydlu fel cwmni elusennol neu peidio.

Cyfrifon derbyniadau a thaliadau

Dyma’r dull symlaf o’r 2 ddull o baratoi cyfrifon a dim ond os oes gan elusen nad yw’n gwmni incwm gros o £250,000 neu lai yn ystod y flwyddyn ariannol y gellir ei ddefnyddio. Mae cyfrifon derbyniadau a thaliadau yn cynnwys datganiad sy’n crynhoi’r holl arian a dderbyniwyd ac a dalwyd gan yr elusen yn y flwyddyn ariannol, a datganiad yn rhoi manylion ei hasedau a’i rhwymedigaethau ar ddiwedd y flwyddyn. Nid yw’r gyfraith cwmnïau yn caniatáu i gwmnïau elusennol fabwysiadu’r dull hwn.

Croniadau

Rhaid i elusennau sydd ddim yn gwmnïau gydag incwm gros o fwy na £250,000 yn ystod y flwyddyn ariannol, a phob cwmni elusennol baratoi cyfrifon croniadau sy’n cydymffurfio â’r Datganiad o Arferion Cymeradwy (SORP) cymwys. Bydd y SORP i’w ddilyn yn dibynnu ar flwyddyn ariannol yr elusen. Mae cyfrifon croniadau yn cynnwys mantolen, datganiad o weithgareddau ariannol a nodiadau esboniadol. Mae angen y cyfrifon hyn yn nhermau cyfrifeg i ddangos ‘darlun gwir a theg’.

1.4 Archwiliad neu awdit annibynnol?

Ac eithrio rhai elusennau GIG a lle mae dogfen lywodraethol yr elusen yn gofyn am ryw fath o archwiliad allanol, dim ond elusennau gydag incwm gros o fwy na £25,000 yn eu blwyddyn ariannol sy’n gorfod cael archwiliad annibynnol neu archwiliad ariannol o’u cyfrifon.

Mae’r math o graffu sydd ei angen yn dibynnu ar incwm ac asedau’r elusen. Yn fras, mae angen archwiliad annibynnol os yw’r incwm gros rhwng £25,000 ac £1 miliwn ac mae angen archwiliad ariannol os yw’r incwm gros yn fwy nag £1 miliwn. Bydd angen archwiliad ariannol hefyd os yw cyfanswm yr asedau (cyn rhwymedigaethau) yn fwy na £3.26 miliwn, a bod incwm gros yr elusen yn fwy na £250,000.

2. Cyflwyniad

2.1 Am beth mae’r canllaw hwn?

Mae’r canllaw hwn wedi’i anelu’n bennaf at ymddiriedolwyr elusen ac mae’n nodi’r hyn y mae’n ofynnol i elusennau ei wneud, o ran paratoi adroddiadau blynyddol, cyfrifon a datganiadau blynyddol. Mae hefyd yn cyfeirio ymddiriedolwyr at wybodaeth ddefnyddiol arall.

2.2 ‘Rhaid’ a ‘dylai’: beth mae’r Comisiwn yn ei olygu

Yn y canllaw hwn:

• mae ‘rhaid’ yn golygu bod rhywbeth yn ofyniad cyfreithiol neu reoleiddiol neu ddyletswydd y mae’n rhaid i ymddiriedolwyr gydymffurfio ag ef

• mae ‘dylai’ yn golygu rhywbeth sy’n arfer da y mae’r Comisiwn yn disgwyl i ymddiriedolwyr ei ddilyn a’i gymhwyso i’w helusen

Bydd dilyn yr arfer da a nodir yn y canllaw hwn yn eich helpu i baratoi cyfrifon priodol a chydymffurfio â’ch dyletswyddau cyfreithiol. Mae elusennau’n amrywio o ran eu maint a’u gweithgareddau. Ystyriwch a phenderfynwch ar y ffordd orau i gymhwyso’r arfer da hwn i amgylchiadau eich elusen. Mae’r Comisiwn yn disgwyl i chi allu esbonio a chyfiawnhau eich dull, yn enwedig os byddwch yn penderfynu peidio â dilyn arfer da yn y canllawiau hyn.

2.3 Canllawiau blaenorol

Mae’r canllaw hwn yn diweddaru’r canllaw blaenorol Adroddiadau a chyfrifo elusennau: yr hanfodion (CC15c), a ddiwygiwyd ddiwethaf ym mis Mawrth 2015.

Ers i’r canllawiau gael eu diweddaru ddiwethaf, mae’r Comisiwn wedi datblygu canllawiau newydd ynghylch llofnodion electronig. Mae testun ychwanegol wedi’i ychwanegu at adran 3.2 mewn perthynas â defnyddio llofnodion electronig.

2.4 Cwmpas y canllaw hwn

Mae’r canllaw hwn yn gymwys i elusennau sy’n gwmnïau a heb fod yn gwmnïau ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Tachwedd 2016 ac i bob sefydliad corfforedig elusennol.

2.5 Newidiadau yn y dyfodol

Mae’r trothwyon ariannol yn destun adolygiad cyfnodol. Mae’r newidiadau mwyaf diweddar wedi bod i’r maen prawf incwm ar gyfer archwiliad a’r trothwy ar gyfer paratoi cyfrifon cyfunol (grŵp) o dan Ddeddf Elusennau 2011. Daeth y newidiadau hyn i rym ar gyfer blynyddoedd ariannol a ddaeth i ben ar neu ar ôl 31 Mawrth 2015. Argymhellir bod darllenwyr y canllaw hwn yn cyfeirio at GOV.UK i gadarnhau’r trothwyon sy’n berthnasol os ydynt yn defnyddio’r canllaw hwn ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dod i ben ar ôl 2017.

2.6 Defnyddio’r canllaw hwn

Ym mhob adran o’r canllaw hwn, mae’r Comisiwn yn gofyn detholiad o’r cwestiynau perthnasol y gall ymddiriedolwyr neu cynghorwyr eu gofyn am y gofynion cyfrifyddu ac adrodd. Yn gyffredinol, mae’r Comisiwn yn rhoi ateb cryno (‘yr ateb byr’) ac yna’n rhoi mwy o gefndir (‘yn fwy manwl’).

Mae’r Comisiwn yn awgrymu eich bod yn darllen adran 3 i ddarganfod pa ofynion cyffredinol sy’n gymwys i bob elusen; adran 4 yn dweud wrthych pa ofynion eraill sy’n benodol berthnasol i’ch elusen.

2.7 Termau technegol a ddefnyddir yn y canllaw hwn

Defnyddir y termau canlynol drwy’r ddogfen hon, a dylid eu dehongli fel rhai sydd â’r ystyron penodol.

Rheoliadau 2008: Rheoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008.

Gorchymyn 2009: Gorchymyn Deddfau Elusennau 1992 a 1993 (Amnewid Symiau) 2009 (SI 2009 Rhif 508).

Rheoliad 2014: Rheoliadau Elusennau (Eithriad rhag Cofrestru) (Diwygio) Rheoliadau 2014 (SI 2014 Rhif 242).

Gorchymyn 2015: Gorchymyn Deddf Elusennau 2011 (Cyfrifon ac Archwilio) Gorchymyn 2015 (SI 2015 Rhif 321).

Rheoliadau Grŵp 2015: Rheoliadau Deddf Elusennau 2011 (Cyfrifon Grŵp) 2015 (SI 2015 Rhif 322).

Gorchymyn 2016: Rheoliadau Deddf Elusennau (Diogelu a Buddsoddiad Cymdeithasol) Deddf 2016 (Cychwyn Rhif 1 a Darpariaeth Drosiannol) Rheoliadau 2016.

Cofnodion cyfrifyddu: cofnodion yr ymddiriedolwyr o drafodion ariannol yr elusen y mae’n ofynnol paratoi’r datganiadau cyfrifon blynyddol ohonynt ar gyfer pob blwyddyn ariannol. Mae’r term yn cwmpasu unrhyw lyfrau (gan gynnwys cofnodion cyfrifiadurol) y cofnodir trafodion a digwyddiadau o ddydd i ddydd ynddynt, ynghyd â’r holl anfonebau, derbynebau, talebau a dogfennaeth gysylltiedig arall.

Rhaid i bob elusen gadw cofnodion cyfrifyddu fel sy’n ofynnol gan Ran 8 o Ddeddf Elusennau 2011 neu, ar gyfer cwmnïau elusennol, adran 386 o Ddeddf Cwmnïau 2006.

Datganiad blynyddol: rhaid i ymddiriedolwyr elusennau cofrestredig sydd ag incwm gros am y flwyddyn dros £10,000 a phob Sefydliad Corfforedig Elusennol (SCE) ei chwblhau a’i chyflwyno i’r Comisiwn. Mae’n helpu’r Comisiwn i fonitro elusennau unigol ac yn darparu gwybodaeth am y sector cyfan. Dylai elusennau nad ydynt yn SCEau ac sydd ag incwm o £10,000 neu lai gwblhau’r adrannau perthnasol o’r datganiad blynyddol i fodloni’r rhwymedigaeth gyfreithiol i gadw manylion cofrestredig yn gyfredol.

SORP cymwys: y term a ddefnyddir i ddisgrifio’r SORP i’w ddefnyddio gan yr elusen i baratoi ei chyfrifon ar sail croniadau sydd mewn grym ar gyfer y flwyddyn ariannol y mae’r cyfrifon yn cael eu paratoi ar ei chyfer:

• ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015 i ddechrau roedd gan yr ymddiriedolwyr ddewis o ba SORP i’w gymhwyso. Y dewis oedd rhwng SORP (FRS 102) a SORP FRSSE

• ar gyfer blynyddoedd ariannol yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2016, dim ond SORP FRS 102 sy’n berthnasol

• ar gyfer cyfnodau adrodd (blynyddoedd ariannol) sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2019, mae ail argraffiad wedi’i ddiweddaru o’r SORP (FRS 102) (a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2019) yn effeithiol

• ar gyfer blynyddoedd ariannol yn dechrau cyn 1 Ionawr 2015 dim ond SORP 2005 sy’n berthnasol. Nid yw SORP 2005 yn berthnasol ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015. Mae Rheoliadau 2008 yn cyfeirio at SORP 2005

Elusennau archwiliadwy ac archwiliad statudol: archwiliad ariannol sy’n ofynnol gan Ran 8 o’r Ddeddf Elusennau yw archwilydd cofrestredig a fydd, fel gweithiwr archwilio proffesiynol, yn cymhwyso safonau archwilio a gyhoeddwyd gan y Bwrdd Archwilio Arferion. Archwiliwr cofrestredig yw un sydd wedi’i gofrestru gyda chorff goruchwylio cydnabyddedig yn unol â Deddf Cwmnïau 2006. Mewn rhai elusennau, er enghraifft y rhai sy’n gysylltiedig â’r GIG neu awdurdodau lleol, efallai y bydd trefniadau archwilio amgen yn bosibl.

Cwmni elusennol: mae hyn yn golygu cwmni:

• a ffurfiwyd ac a gofrestrwyd gyda Thŷ’r Cwmnïau o dan Ddeddf Cwmnïau 2006

• sydd wedi’i sefydlu at ddibenion elusennol yn unig

Sefydliad Corfforedig Elusennol (SCE): mae Sefydliad Corfforedig Elusennol yn elusen sydd wedi’i chofrestru fel corff corfforaethol o dan Ran 11 o Ddeddf Elusennau 2011.

Elusennau sydd wedi’u hesgusodi: mae’r rhain wedi’u heithrio rhag cofrestru a sawl agwedd ar reoleiddio gan y Comisiwn. Mae gan y rhan fwyaf o elusennau sydd wedi’u hesgusodi eu ‘prif reoleiddiwr’ eu hunain. Er enghraifft, mae’r rhan fwyaf o brifysgolion yn Lloegr yn elusennau eithriedig ac maent nawr yn cael eu rheoleiddio gan y Swyddfa Myfyrwyr. Mae elusennau sydd wedi’u hesgusodi yn dilyn y gofynion cyfrifyddu ac adrodd sy’n berthnasol i’w math o sefydliad (er enghraifft, mae prifysgolion yn dilyn y HE/FE SORP). Fel arall, dim ond cyfrif incwm a gwariant a mantolen y mae’r Ddeddf Elusennau yn ei wneud yn ofynnol iddynt gynhyrchu cyfrif incwm a gwariant.

Elusennau sydd wedi’u heithrio: nid oes rhaid i’r rhain gofrestru gyda’r Comisiwn, ond yn y rhan fwyaf o agweddau eraill maent yn cael eu rheoleiddio gan y Comisiwn. Mae enghreifftiau yn cynnwys elusennau (ond nid SCEau) y mae eu hincwm gros yn llai na £5,000 y flwyddyn, eglwysi a chapeli rhai elusennau crefyddol a grwpiau Sgowtiaid a Geidiaid.

Incwm gros: mae’r Ddeddf Elusennau yn diffinio incwm gros i olygu’r incwm gros a gofnodwyd o bob ffynhonnell gan gynnwys ymddiriedolaethau arbennig. Ar gyfer cyfrifon a baratowyd ar sail derbyniadau a thaliadau, yr incwm gros yn unig yw cyfanswm y derbyniadau a gofnodwyd yn y datganiad o bob ffynhonnell heb gynnwys unrhyw waddol, benthyciadau ac enillion o werthu buddsoddiadau neu asedau sefydlog. Ar gyfer cyfrifon a baratowyd ar sail croniadau, incwm gros yw cyfanswm yr incwm fel y dangosir yn y Datganiad o Weithgareddau Ariannol (a baratowyd yn unol â’r SORP cymwys) ar gyfer yr holl gronfeydd ond heb gynnwys unrhyw waddol a gan gynnwys unrhyw swm a drosglwyddwyd i gronfeydd incwm yn ystod y flwyddyn o gronfeydd gwaddol er mwyn bod ar gael i’w gwario. I gael rhagor o wybodaeth, cyfeiriwch at yr eirfa a’r wybodaeth ategol sy’n ymwneud â datganiad blynyddol eich elusen.

Asedau gros (cyfanswm): cyfanswm asedau’r elusen, cyn didynnu rhwymedigaethau, ar ddyddiad y fantolen, h.y. ar ddiwedd diwrnod olaf blwyddyn ariannol yr elusen.

Cyfrifon grŵp: cyfrifon grŵp yw’r cyfrifon a baratowyd gan y ‘rhiant’ elusen sy’n adrodd ac sy’n rheoli neu’n arfer dylanwad dominyddol dros un neu fwy o is-gwmnïau elusennol neu anelusennol. Paratoir cyfrifon grŵp yn unol â gofynion cyfreithiol a safonau cyfrifyddu’r DU ac maent yn cyflwyno canlyniadau’r grŵp cyfan ar sail gyfunol â’r adroddiad blynyddol a chyfrifon a gyflwynwyd gan yr elusen ‘rhiant’ gan gynnwys canlyniadau ariannol y grŵp cyfan.

Archwiliad annibynnol: mae hwn yn fath llai beichus o graffu nag archwiliad. Mae’r archwilwyr yn adrodd os yw materion penodol a nodir yn Rheoliadau 2008 wedi dod i’w sylw. Mae’r Comisiwn wedi cyhoeddi canllawiau i ymddiriedolwyr ar ddewis archwilwyr a chyfarwyddiadau ar gyfer arholwyr ar gynnal archwiliad. Os nad yw’n ofynnol i’r elusen gael archwiliad ariannol ond bod incwm gros yn fwy na £250,000, rhaid i archwiliwr annibynnol gymhwyso drwy fod yn aelod o sefydliad proffesiynol cymeradwy a nodir o dan y Ddeddf Elusennau a rheoliadau cymwys.

Elusennau heb fod yn gwmnïau: elusennau nad ydynt yn gwmnïau elusennol yw’r rhain. Mae enghreifftiau’n cynnwys ymddiriedolaethau, cymdeithasau anghorfforedig, a hefyd gyrff corfforaethol sydd wedi’u corffori drwy ddulliau heblaw o dan Ddeddf Cwmnïau 2006 er enghraifft drwy Siarter Frenhinol a SCEau.

Gwaddol parhaol: yn syml, mae gwaddol parhaol yn eiddo y mae’n rhaid i’ch elusen ei gadw yn hytrach na’i wario. Mae dau brif fath o waddol parhaol:

• arian neu asedau eraill a roddwyd i’ch elusen i’w buddsoddi. Gellir gwario incwm y buddsoddiad yn unig

• eiddo a roddwyd i’ch elusen sy’n gorfod cael ei ddefnyddio at ddiben penodol yn unig Er enghraifft, tir neu adeiladau a roddwyd i’w defnyddio fel ysgol neu faes hamdden

Gall ymddiriedolwyr wario gwaddol parhaol o dan rai amgylchiadau ond dylent gwirio os oes angen awdurdod y Comisiwn arnynt.

SORP 2005: mae’r Datganiad o Arferion Cymeradwy: Cyfrifon ac Adroddiadau Elusennau, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth 2005, yn nodi’r arfer a argymhellir at ddiben paratoi adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr ac ar gyfer paratoi’r cyfrifon ar sail croniadau. Mae argymhellion cyfrifyddu SORP yn ategu safonau cyfrifyddu. Mae Rheoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 yn mynnu bod dulliau ac egwyddorion SORP yn cael eu dilyn wrth baratoi cyfrifon o dan y Ddeddf Elusennau. Fodd bynnag, dylai elusennau lle mae SORP mwy penodol yn berthnasol, er enghraifft Cronfeydd Buddsoddi Cyffredin, Darparwyr Tai Cymdeithasol Cofrestredig neu sefydliadau Addysg Uwch ac Addysg Bellach ddilyn y SORP mwy penodol yn lle hynny. Nid yw argymhellion cyfrifyddu’r SORP yn gymwys i elusennau sy’n paratoi cyfrifon derbyniadau a thaliadau. nid yw argymhellion y SORP yn gymwys i elusennau sy’n paratoi cyfrifon derbyniadau a thaliadau.

SORP (FRS 102): Cyfrifon ac Adroddiadau Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n berthnasol i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon (FRS 102), a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2019. Mae’r ail argraffiad hwn o’r SORP yn berthnasol i flynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2019. Ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2016, cymerir y SORP (FRS 102) ynghyd â’r newidiadau a wnaed i’r SORP hwnnw ym Mwletin Diweddaru 1. Elusennau lle mae SORP mwy penodol yn berthnasol, er enghraifft Cronfeydd Buddsoddi Cyffredin, Darparwyr Tai Cymdeithasol Cofrestredig neu Dylai sefydliadau Addysg Uwch ac Addysg Bellach ddilyn y SORP mwy penodol yn lle hynny. Nid yw argymhellion cyfrifyddu’r SORP yn gymwys i elusennau sy’n paratoi cyfrifon derbyniadau a thaliadau.

SORP (FRSSE): y Datganiad o Arferion Cymeradwy - Cyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau sy’n berthnasol i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol ar gyfer Endidau Llai (yr FRSSE) (yn weithredol 1 Ionawr 2015) a gyhoeddwyd ar 16 Gorffennaf 2014. Nid yw’r SORP (FRSSE) mewn grym ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2016.

Archwiliad statudol: mae hyn yn golygu archwiliad ariannol sy’n ofynnol gan Ddeddf Seneddol (‘statud’) yn hytrach nag un sy’n ofynnol gan ddogfen lywodraethol neu gyllidwr elusen. Mae’r canllaw hwn yn disgrifio pryd mae’r Ddeddf Elusennau yn gofyn am archwiliad statudol. Mae cyfeiriadau at archwiliad proffesiynol yr un ystyr ag archwiliad statudol yn y canllaw hwn.

Is-gwmnïau: mae is-gwmni yn gwmni anelusennol neu elusennol sy’n cael ei reoli gan y ‘rhiant’ elusen sy’n adrodd neu sy’n destun dylanwad dominyddol y ‘rhiant’ elusen sy’n adrodd.

Deddf Elusennau 2011: mae hyn yn golygu Deddf Elusennau 2011, fel y diwygiwyd gan Ddeddf Elusennau 2022.

Y Ddeddf Cwmnïau: mae hyn yn golygu Deddf Cwmnïau 2006.

Adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr: mae hwn yn adolygiad cryno ond cynhwysfawr o weithgareddau’r elusen a baratowyd gan yr ymddiriedolwyr ar gyfer pob blwyddyn gyfrifo. Mae Rheoliadau 2008 yn nodi’r gofynion cyfreithiol sylfaenol a rhoddir rhagor o ganllawiau yn y SORP cymwys. Mae gofynion Rheoliadau 2008, gan gynnwys symleiddio ar gyfer elusennau llai nad yw’n ofynnol iddynt gael archwiliad ariannol statudol, wedi’u nodi yn adran 7.

3. Paratoi adroddiad blynyddol a chyfrifon eich elusen

Rhaid i bob elusen gadw cofnodion cyfrifyddu a pharatoi cyfrifon. Rhaid i elusennau cofrestredig hefyd baratoi adroddiad blynyddol i gyd-fynd â’u cyfrifon. Mae’r adran hon yn esbonio’n union pa gyfrifon y mae’n rhaid i’ch elusen eu cynhyrchu ar lefelau gwahanol o incwm gros. Os yw’n ofynnol i chi gyflwyno gwybodaeth i’r Comisiwn, rhaid gwneud hyn o fewn 10 mis i ddiwedd y flwyddyn ariannol, er bod y Comisiwn yn annog elusennau i ffeilio ar ffurf PDF ymhell cyn y dyddiad cau.

3.1 Beth sy’n rhaid i mi wneud?

Yr ateb byr (gofyniad cyfreithiol)

Rhaid i bob elusen fodloni rhai gofynion sylfaenol. Mae rhai gofynion ychwanegol hefyd yn dibynnu ar nifer o ffactorau megis incwm gros, asedau gros neu gyfansoddiad eich elusen.

Yn fwy manwl

Mae rhai gofynion sylfaenol yn berthnasol i bob elusen. Mae’r rhain wedi’u nodi yn adran 3.2. Mae gofynion ychwanegol hefyd yn dibynnu ar incwm yr elusen - yn fras, y fwyaf yw’r elusen, y mwyaf yw’r gofynion. Cyfeirir at fathau o elusennau gan ddefnyddio termau arbennig ac felly cyfeiriwch at yr eirfa am ragor o wybodaeth.

Yn ogystal, mae gofynion arbennig ar gyfer rhai mathau o elusennau, yn enwedig:

• pob elusen y mae’n ofynnol iddi gofrestru gyda’r Comisiwn (elusennau cofrestredig) ac eithrio cwmnïau elusennol a SCEau (gweler 4.1)

• cwmnïau elusennol cofrestredig (gweler 4.2)

• elusennau eithriedig (gweler 4.3)

• elusennau sydd wedi’u hesgusodi (gweler 4.4)

• Sefydliadau Elusennol Corfforedig (SCE) sydd wedi’u cofrestru gyda’r Comisiwn (gweler 4.5)

Os ydych yn ansicr pa un o’r uchod sy’n berthnasol i’ch elusen, neu os yw’n achos arbennig nad yw’n cael ei gynnwys yn y canllaw hwn, cysylltwch â’r Comisiwn.

3.2 Beth yw’r gofynion ar gyfer pob elusen?

Yr ateb byr (gofyniad cyfreithiol)

Rhaid i bob elusen gadw cofnodion cyfrifyddu, a pharatoi cyfrifon blynyddol y mae’n rhaid iddynt fod ar gael i’r cyhoedd ar gais.

Yn fwy manwl

Rhaid i bob elusen:

• gadw cofnodion cyfrifyddu - rhaid cadw’r cofnodion hyn er enghraifft llyfrau arian parod, anfonebau, derbynebau, cofnodion Cymorth Rhodd ac ati am o leiaf 6 blynedd (neu o leiaf 3 blynedd yn achos cwmnïau elusennol); lle derbynnir taliadau Rhodd Cymorth bydd angen cadw cofnodion am 6 blynedd gyda manylion unrhyw roddwyr sylweddol a nodi ‘rhoddion elusen llygredig’ yn unol â chanllawiau HMRC

• sicrhau bod y cyfrifon ar gael i’r cyhoedd ar gais; mae hyn yn bwysig ar gyfer atebolrwydd cyhoeddus, a rhaid cydymffurfio ag ef ym mhob achos – gallwch godi tâl i dalu eich costau

• sicrhau bod yr adroddiad blynyddol ar gael i’r cyhoedd ar gais, ond dim ond os yw’n ofynnol i chi baratoi un

Rhaid i bob elusen gofrestredig (ac elusennau sydd heb eu hesgusodi neu eithriedig):

• baratoi adroddiad blynyddol a sicrhau ei fod ar gael i’r cyhoedd ar gais

Gall fod gan ddogfen lywodraethol elusen ofynion penodol ynghylch defnyddio llofnodion mewn llawysgrifen neu lofnodion electronig. Os nad ydyw, nid oes rhaid i lofnodion ar fantolenni ac adroddiadau blynyddol ymddiriedolwyr fod yn “inc gwlyb” nac wedi’u hysgrifennu â llaw. Gellir defnyddio llofnodion electronig, er enghraifft, llofnodion wedi’u teipio neu fersiynau electronig o lofnod mewn llawysgrifen (er enghraifft fersiwn wedi’i sganio o lofnod mewn llawysgrifen). Mae hyn hefyd yn berthnasol i’r llofnod ar adroddiad yr archwiliwr annibynnol.

Mae’r sefyllfa uchod yn berthnasol i’r fersiwn o’r adroddiad a’r cyfrifon y mae’r ymddiriedolwr, person arall, neu archwiliwr annibynnol yn eu harwyddo a’u cadw, a’r copi sy’n cael ei ffeilio gyda’r Comisiwn. Sylwch fod gwasanaeth datganiad blynyddol electronig y Comisiwn yn ei wneud yn ofynnol i’r adroddiad a’r cyfrifon gael eu lanlwytho ar ffurf pdf.

Bydd y Comisiwn yn cysylltu â phob elusen gofrestredig, yn fuan ar ôl diwedd eu blwyddyn ariannol, ac mae’n ofynnol iddynt, yn dibynnu ar eu hincwm, gwblhau naill ai datganiad blynyddol lawn neu gwblhau’r adrannau perthnasol i ddiweddaru eu manylion. Mae dyletswydd gyfreithiol ar bob SCE a phob elusen gofrestredig arall sydd ag incwm gros o fwy na £10,000 i gwblhau a dychwelyd y datganiad blynyddol ar-lein i’r Comisiwn.

3.3 Sut ydw i’n paratoi’r cyfrifon?

Yr ateb byr

Gall elusen baratoi naill ai cyfrifon derbyniadau a thaliadau neu gyfrifon croniadau ond nid oes gan rai elusennau unrhyw ddewis ond paratoi cyfrifon croniadau.

Yn fwy manwl

Rhaid i elusennau baratoi naill ai cyfrifon derbyniadau a thaliadau neu gyfrifon croniadau. Bydd pa un o’r rhain sydd ei angen yn dibynnu ar incwm yr elusen ac a yw’r elusen yn gwmni neu peidio.

Derbyniadau a thaliadau

Dyma’r dull symlaf o’r 2 ddull a gellir ei fabwysiadu os oes gan elusen nad yw’n gwmni incwm gros o £250,000 neu lai yn ystod y flwyddyn ariannol. Mae’n cynnwys cyfrif sy’n crynhoi’r holl arian a dderbyniwyd ac a dalwyd gan yr elusen yn y flwyddyn dan sylw, a datganiad yn rhoi manylion ei hasedau a’i rhwymedigaethau ar ddiwedd y flwyddyn. Ni all cwmni elusennol o dan y gyfraith cwmnïau baratoi ei gyfrifon ar y sail hon.

Croniadau

Rhaid i elusennau nad ydynt yn gwmnïau ag incwm gros o fwy na £250,000 yn ystod y flwyddyn, a phob cwmni elusennol baratoi cyfrifon croniadau sy’n cydymffurfio â’r SORP cymwys. Mae cyfrifon croniadau yn cynnwys mantolen sy’n dangos sefyllfa ariannol yr elusen ar ddiwedd y flwyddyn, datganiad o weithgareddau ariannol (SoFA) a nodiadau esboniadol. Dylai’r SoFA ddangos yr holl incwm a gwariant yn ystod y flwyddyn (ac ar gyfer elusennau sy’n gwmnïau yn unig, cyfrif incwm a gwariant, ac eithrio pan fo’r SoFA yn ymgorffori’r cyfrif incwm a gwariant). Mae’n ofynnol i’r cyfrifon hyn, yn nhermau cyfrifeg, ddangos ‘darlun gwir a theg’.

Ar gyfer elusennau nad ydynt yn gwmnïau, mae’r Comisiwn yn darparu pecynnau ar gyfer derbynebau a thaliadau neu cyfrifo croniadau sydd ar gael drwy GOV.UK. Mae’r rhain yn darparu templed, ar gyfer elusennau llai nad ydynt yn gwmnïau, i gynhyrchu cyfrifon yn y ffurf ofynnol ac i fodloni gofynion y gyfraith ac argymhellion y SORP cymwys.

Mae yna hefyd pecyn ar gyfer cwmnïau elusennol bach sy’n paratoi cyfrifon croniadau.

3.4 Beth sy’n mynd i mewn i’r adroddiad blynyddol?

Yr ateb byr (gofyniad cyfreithiol)

Mae rhai cynnwys sylfaenol yn yr adroddiad blynyddol sy’n orfodol. Fel arall, bydd yr hyn sydd ei angen yn dibynnu ar faint yr elusen. Mae’r gofynion cyfreithiol wedi’u nodi yn adran 7. Er mwyn helpu tryloywder ac atebolrwydd, anogir ymddiriedolwyr i fabwysiadu ysbryd o ddatgeliad llawn.

Yn fwy manwl

Mae cynnwys sylfaenol yr adroddiad blynyddol yn orfodol. Fodd bynnag, nid yw’n ofynnol i elusennau llai nad ydynt yn destun archwiliad statudol ddarparu cymaint o wybodaeth ag elusennau mwy sy’n dilyn y SORP cymwys. Bydd yn rhaid i elusennau y mae’n ofynnol iddynt gael archwiliad statudol ac sy’n codi arian gan y cyhoedd ddarparu gwybodaeth ychwanegol benodol am eu harferion codi arian. Mae’r gofynion cyfreithiol wedi’u nodi yn adran 7. Mae’r adran honno wedi’i rhannu rhwng materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd arnynt a materion y mae’n rhaid i elusennau archwiliadwy sy’n codi arian gan y cyhoedd adrodd arnynt. Mae’r SORP cymwys hefyd yn darparu argymhellion arfer gorau ar gyfer adroddiadau blynyddol sy’n gyson â’r fframwaith cyfreithiol.

Mae’r adroddiad blynyddol yn garreg filltir bwysig ym mywyd elusen, yn gyfle i bwyso a mesur sut mae’r flwyddyn yn cymharu â chynlluniau a dyheadau’r ymddiriedolwyr, yn amser i ddathlu llwyddiannau a chyflawniadau, ac i fyfyrio ar anawsterau a heriau. Mae’r adroddiad blynyddol yn gyfle hanfodol i amlygu’r prif weithgareddau neu weithgareddau arwyddocaol yr ymgymerwyd â nhw er mwyn cyflawni dibenion yr elusen er budd y cyhoedd ac esbonio arferion codi arian. Nid yn unig ymddiriedolwyr ac aelodau, cyllidwyr, rhoddwyr a buddiolwyr yw cynulleidfa’r adroddiad, ond hefyd y cyhoedd ehangach sydd â diddordeb yn yr hyn y mae elusennau yn ei wneud a’r hyn y maent yn ei gyflawni.

Nid oes angen i’r adroddiad blynyddol fod yn hir. Mae adroddiad blynyddol da yn esbonio nodau’r elusen a sut mae’n mynd ati i’w cyflawni. Mae’n bodloni’r holl ofynion cyfreithiol ac yn rhoi darlun cytbwys o strwythur, nodau, amcanion, gweithgareddau a pherfformiad yr elusen. Yn bwysig, mae’n dod â’r elusen yn fyw ac i’r elusennau hynny sy’n dibynnu ar incwm gwirfoddol fel eu prif ffynhonnell ariannu mae’n rhoi cyfle i roddwyr ddeall sut y gwariwyd eu harian a’r gwahaniaeth y mae wedi’i wneud.

4. Gofynion adrodd penodol ar gyfer gwahanol fathau o elusennau

Mae gofynion cyfreithiol gwahanol yn gymwys yn dibynnu a yw’r elusen hefyd yn gwmni neu’n SCE, ac i ba gategori incwm y mae’n perthyn. Mae’r adran hon yn esbonio’r gwahaniaethau yn yr hyn y mae’n rhaid ei gyflwyno ar gyfer elusennau sy’n gwmnïau a heb fod yn gwmnïau a SCEau, a pha fath, os o gwbl, o graffu allanol ar gyfrifon yr elusen sydd ei angen.

4.1 Pa ofynion adrodd sy’n gymwys i bob elusen sy’n gorfod cofrestru gyda’r Comisiwn ac eithrio cwmnïau elusennol a SCEau?

4.1.1 Elusennau lle nad yw’r incwm gros yn fwy na £25,000 yn y flwyddyn ariannol berthnasol (gofyniad cyfreithiol)

Sail y paratoi: gall elusen ddewis pa fath o gyfrifon i’w paratoi; naill ai cyfrifon derbyniadau a thaliadau neu gyfrifon croniadau. Os caiff cyfrifon croniadau eu paratoi, rhaid iddynt gydymffurfio â Rheoliadau 2008 a’r SORP cymwys. Mae’r Comisiwn yn darparu pecynnau ar gyfer elusennau llai nad ydynt yn gwmnïau sy’n paratoi eu cyfrifon ar sail derbynebau a thaliadau neu cyfrifo croniad sydd ar gael drwy GOV.UK. Mae’r rhain yn darparu templed i gynhyrchu cyfrifon yn y ffurf ofynnol.

Mae yna hefyd pecyn ar gyfer cwmnïau elusennol bach sy’n paratoi cyfrifon croniadau.

Craffu allanol: nid oes unrhyw ofyniad i’r cyfrifon gael eu harchwilio na’u harchwilio’n annibynnol, heblaw bod dogfen lywodraethol yr elusen yn nodi hynny, ond mae pŵer gan y Comisiwn i fynnu bod archwiliad ariannol yn cael ei gynnal mewn amgylchiadau eithriadol.

Math o adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr: rhaid paratoi adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr (heblaw ei fod wedi’i eithrio rhag cofrestru) ond mae angen llai o fanylion ar elusennau llai (gweler adran 7).

Gwybodaeth i’w hanfon i’r Comisiwn: ni ddylai’r elusennau hyn anfon copi o’u hadroddiad blynyddol a chyfrifon at y Comisiwn heblaw bod y Comisiwn yn gofyn amdanynt.

Fodd bynnag, rhaid iddynt ffeilio datganiad blynyddol gyda’r Comisiwn ar-lein o fewn 10 mis i ddiwedd eu blwyddyn ariannol os yw eu hincwm gros dros £10,000.

Os yw’r incwm gros yn £10,000 neu lai, gofynnir iddynt gwblhau’r adrannau perthnasol o’r datganiad blynyddol, sy’n cynnwys manylion yr ymddiriedolwyr. Mae’r Comisiwn yn anfon hysbysiad datganiad blynyddol at y cyswllt a enwir ar gofnodion y Comisiwn yn fuan ar ôl diwedd blwyddyn ariannol yr elusen.

4.1.2 Elusennau gydag incwm gros o fwy na £25,000 ond heb fod yn fwy na £250,000 yn y flwyddyn ariannol berthnasol (gofyniad cyfreithiol)

Sail y paratoi: gall elusen ddewis pa fath o gyfrifon i’w paratoi; naill ai cyfrifon derbyniadau a thaliadau neu gyfrifon croniadau. Rhaid paratoi cyfrifon croniadau yn unol â Rheoliadau 2008 a’r SORP cymwys. Mae’r Comisiwn yn darparu pecynnau ar gyfer derbynebau a thaliadau neu cyfrifyddu croniadau gan elusennau nad ydynt yn gwmnïau llai sydd ar gael drwy GOV.UK. Mae’r rhain yn darparu templed i gynhyrchu cyfrifon yn y ffurf ofynnol.

Mae yna hefyd pecyn ar gyfer cwmnïau elusennol bach sy’n paratoi cyfrifon croniadau.

Craffu allanol: rhaid gwirio cyfrifon ond gall ymddiriedolwyr ddewis naill ai archwiliad annibynnol neu archwiliad ariannol gan archwiliwr cofrestredig, heblaw bod dogfen lywodraethol yr elusen yn pennu un neu’r llall. Mewn amgylchiadau eithriadol, mae gan y Comisiwn y pŵer i fynnu archwiliad.

Math o adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr: rhaid paratoi adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr ond mae angen llai o fanylion ar elusennau llai (gweler adran 7).

Gwybodaeth i’w hanfon i’r Comisiwn: rhaid i’r elusennau hyn gwblhau datganiad blynyddol. Bydd y cyswllt elusen a enwir ar gofnodion y Comisiwn yn derbyn hysbysiad o ddatganiad blynyddol. Cyflwynir y datganiad blynyddol ar-lein.

Rhaid i’r datganiad blynyddol, adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr a chyfrifon gael eu ffeilio gyda’r Comisiwn, o fewn 10 mis i ddiwedd blwyddyn ariannol yr elusen.

4.1.3 Elusennau gydag incwm gros o fwy na £250,000 ond heb fod yn fwy na £1 miliwn yn y flwyddyn ariannol berthnasol, a chyfanswm asedau heb fod yn fwy na £3.26 miliwn (gofyniad cyfreithiol)

Sail paratoi: rhaid i elusen baratoi cyfrifon croniadau yn unol â Rheoliadau 2008 a’r SORP cymwys. Mae’r Comisiwn yn darparu pecyn ar gyfer cyfrifo croniadau gan elusennau nad ydynt yn gwmnïau, sydd ar gael trwy GOV.UK. Mae hwn yn darparu templed i gynhyrchu cyfrifon yn y ffurf ofynnol ar gyfer elusennau llai.

Mae yna hefyd pecyn ar gyfer cwmnïau elusennol bach sy’n paratoi cyfrifon croniadau.

Craffu allanol: rhaid gwirio cyfrifon ond gall ymddiriedolwyr ddewis naill ai archwiliad annibynnol neu archwiliad ariannol gan archwiliwr cofrestredig, heblaw bod dogfen lywodraethol yr elusen yn pennu un neu’r llall. Os dewisir archwiliad annibynnol a bod yr incwm gros yn fwy na £250,000 yna rhaid i’r archwiliwr annibynnol a benodir fod yn aelod o gorff a bennir o dan y Ddeddf Elusennau. Mewn amgylchiadau eithriadol, mae gan y Comisiwn y pŵer i fynnu archwiliad.

Math o adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr: rhaid paratoi adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr ond mae angen llai o fanylion. Ac eithrio’r elusennau hynny a ddiffinnir fel elusennau mwy gan y SORP cymwys lle mae angen mwy (gweler adran 7).

Gwybodaeth i’w hanfon i’r Comisiwn: rhaid i’r elusennau hyn gwblhau datganiad blynyddol. Bydd y cyswllt elusen a enwir ar gofnodion y Comisiwn yn derbyn hysbysiad o ddatganiad blynyddol. Cyflwynir y datganiad blynyddol ar-lein.

Rhaid i’r datganiad blynyddol, adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr a chyfrifon gael eu ffeilio gyda’r Comisiwn o fewn 10 mis i ddiwedd blwyddyn ariannol yr elusen.

4.1.4 Elusennau gydag incwm gros o fwy na £1 miliwn yn y flwyddyn ariannol berthnasol, neu y mae eu hasedau gros yn fwy na £3.26 miliwn ac incwm gros yn fwy na £250,000 (gofyniad cyfreithiol)

Sail paratoi: rhaid i elusen baratoi cyfrifon croniadau yn unol â Rheoliadau 2008 a’r SORP cymwys.

Craffu allanol: mae angen archwiliad statudol a rhaid i’r cyfrifon gael eu harchwilio gan archwiliwr cofrestredig.

Math o adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr: rhaid paratoi adroddiad blynyddol llawn yr ymddiriedolwyr (gweler adran 7).

Gwybodaeth i’w hanfon i’r Comisiwn: rhaid i’r elusennau hyn gwblhau datganiad blynyddol. Bydd y cyswllt elusen a enwir ar gofnodion y Comisiwn yn derbyn hysbysiad o ddatganiad blynyddol. Cyflwynir y datganiad blynyddol ar-lein.

Rhaid i’r datganiad blynyddol, adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr a chyfrifon gael eu ffeilio gyda’r Comisiwn, o fewn 10 mis i ddiwedd blwyddyn ariannol yr elusen.

4.1.5 Rhaid i elusennau sydd ag is-gwmnïau elusennol neu anelusennol baratoi cyfrifon grŵp os yw incwm gros y grŵp, ar ôl dileu trafodion o fewn y grŵp ac addasiadau cyfuno, yn fwy na £1 miliwn (gofyniad cyfreithiol)

Sail paratoi: rhaid i elusen baratoi cyfrifon croniadau yn unol â Rheoliadau 2008 a’r SORP cymwys.

Craffu allanol: mae archwiliad statudol yn ofynnol gan archwilydd cofrestredig.

Math o adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr: rhaid paratoi adroddiad blynyddol llawn yr ymddiriedolwyr (gweler adran 7) ynghyd â’r datgeliadau ychwanegol sy’n ofynnol ynghylch gweithgareddau is-gwmnïau fel sy’n ofynnol gan y SORP cymwys.

Gwybodaeth i’w hanfon i’r Comisiwn: nid yw grwpiau elusen ag incwm net o fwy na £1 miliwn yn llenwi datganiad blynyddol ar wahân gan fod yn rhaid i’r rhiant elusen gwblhau un.

Rhaid i’r datganiad blynyddol, adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr a chyfrifon gael eu ffeilio gyda’r Comisiwn o fewn 10 mis i ddiwedd blwyddyn ariannol yr elusen.

4.2 Pa ofynion penodol sy’n berthnasol i gwmnïau elusennol?

Yr ateb byr (gofyniad cyfreithiol)

Mae cwmnïau elusennol yn paratoi cyfrifon o dan y gyfraith cwmnïau, ac mae argymhellion y SORP cymwys yn berthnasol i gwmnïau elusennol.

Yn fwy manwl

Mae argymhellion y SORP cymwys yn gymwys i gwmnïau elusennol yn ogystal ag elusennau heb fod yn gwmnïau.

• rhaid i gwmni elusennol baratoi adroddiad cyfarwyddwyr a chyfrifon o dan y Ddeddf Cwmnïau, a rhaid ffeilio’r rhain gyda Thŷ’r Cwmnïau – rhaid paratoi cyfrifon croniadau

• mae’r gofynion ar gyfer yr adroddiad blynyddol yr un fath â’r rhai ar gyfer elusennau eraill ac felly mae’n rhaid i’r cwmni gydymffurfio â’r gofynion adroddiad blynyddol a nodir yn Rheoliadau 2008; yn ymarferol, mae cwmnïau fel arfer yn cynhyrchu adroddiad cyfarwyddwyr ac mae’r adroddiad hwnnw’n cael ei ehangu i gynnwys yr holl wybodaeth y mae angen ei chynnwys yn yr adroddiad blynyddol

• os yw incwm gros y cwmni elusennol yn fwy na £25,000 rhaid i’r ymddiriedolwyr hefyd anfon adroddiad blynyddol (neu adroddiad cyfarwyddwyr wedi’i addasu’n addas) a’r cyfrifon at y Comisiwn; os yw incwm gros y cwmni elusennol yn fwy na £10,000 rhaid i’r elusen ffeilio ei ddatganiad blynyddol ar-lein - mae gofynion y Comisiwn ar gyfer datganiad blynyddol yr un fath ag ar gyfer elusennau nad ydynt yn gwmnïau ac mae angen ffeilio o fewn 10 mis i ddiwedd blwyddyn ariannol y cwmni elusennol

Yn weithredol ar gyfer blynyddoedd cyfrifyddu yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ebrill 2008, dilëwyd y gofynion archwilio penodol ar gyfer cwmnïau elusennol a gynhwysir yn y Ddeddf Cwmnïau. Mae cwmni elusennol yn gofyn am archwiliad ariannol o dan y Ddeddf Cwmnïau dim ond os yw’n mynd dros drothwy archwilio’r Ddeddf Cwmnïau. Ar gyfer cwmnïau elusennol bach a grwpiau cwmnïau elusennol bach, nad yw’n ofynnol iddynt gael archwiliad ariannol o dan y Ddeddf Cwmnïau, mae trefniadau craffu’r Ddeddf Elusennau yn berthnasol ac mae’n ofynnol i gwmnïau elusennol gael archwiliwr cofrestredig i archwilio eu cyfrifon os yw un o’r trothwyon canlynol yn berthnasol. Ar gyfer cyfnodau cyfrifyddu (blynyddoedd ariannol) sy’n dod i ben ar neu ar ôl 31 Mawrth 2015 mae’r trothwyon canlynol yn berthnasol:

• incwm gros yn fwy na £1 miliwn

• asedau gros dros £3.26 miliwn ac incwm dros £250,000

Lle nad oes angen archwiliad ariannol neu fod y cyfarwyddwyr yn dewis peidio â chael archwiliad o dan y Ddeddf Cwmnïau, rhaid i’r cyfarwyddwyr ddarparu datganiad penodol sy’n dweud bod y cwmni wedi’i eithrio o’r gofynion ar gyfer archwiliad Deddf Cwmnïau. Mae Tŷ’r Cwmnïau yn cynnig arweiniad ar y fformat y dylai’r datganiad ei ddilyn.

Heblaw bod yr erthyglau cymdeithasiad yn gofyn yn benodol am archwiliad ariannol, mae cwmnïau elusennol ar gyfer cyfnodau cyfrifyddu sy’n diweddu ar neu ar ôl 1 Ebrill 2009 ac ar gyfer cyfnodau cyfrifyddu dilynol wedi gallu cael archwiliad annibynnol.

Os yw’r incwm gros yn fwy na £10,000 rhaid llenwi datganiad blynyddol.

Cyflwynodd Deddf Cwmnïau 2006 ddarpariaethau a oedd yn cysoni’r trefniadau cyfrifyddu ac archwilio annibynnol ar gyfer elusennau sy’n gwmnïau a heb fod yn gwmnïau. Yn arbennig, mae cwmnïau a grwpiau elusennol bach, fel y diffinnir gan Ddeddf Cwmnïau 2006, yn ddarostyngedig i ddarpariaethau craffu allanol y Ddeddf Elusennau.

Rhaid i gwmnïau elusennol sydd ag is-gwmnïau elusennol neu anelusennol baratoi cyfrifon grŵp o dan y Ddeddf Elusennau lle mae incwm cyfanredol y grŵp, ar ôl dileu holl drafodion grŵp o incwm am y flwyddyn yn fwy nag £1 miliwn ar gyfer cyfnodau cyfrifyddu sy’n diweddu ar neu ar ôl 31 Mawrth 2015 a bydd y cyfrifon grŵp hynny yn destun archwiliad o dan y gyfraith elusennau. Pan fydd incwm y grŵp yn fwy na’r trothwyon cwmnïau bach, rhaid paratoi cyfrifon grŵp a’u harchwilio o dan y gyfraith cwmnïau.

Heblaw bod y cwmni elusennol neu’r grŵp elusennol yn ddarostyngedig i’r gyfundrefn cwmnïau bach, rhaid i’r elusen hefyd baratoi adroddiad strategol fel sy’n ofynnol gan y gyfraith cwmnïau fel rhan o adroddiad ei chyfarwyddwr.

4.3 Pa ofynion penodol sy’n gymwys i elusennau sydd wedi’u heithrio rhag cofrestru?

Yr ateb byr (gofyniad cyfreithiol)

Rhaid i elusennau sydd wedi’u heithrio gadw cofnodion cyfrifyddu, paratoi cyfrifon blynyddol a sicrhau bod copïau o’r cyfrifon hynny ar gael i’r cyhoedd ar gais.

Yn fwy manwl

Os yw’r ymddiriedolwyr wedi cofrestru’r elusen yn wirfoddol, bydd yn rhaid iddynt fodloni’r un gofynion cyfrifyddu ac adrodd ag unrhyw elusen gofrestredig arall.

Os nad ydynt yn cofrestru, rhaid iddynt gynhyrchu cyfrifon blynyddol yn yr un ffordd ag elusen gofrestredig o’r un incwm neu fath (cwmni neu heb fod yn gwmni). Rhaid i elusennau sydd wedi’u heithrio hefyd ddarparu copïau o’u cyfrifon i aelodau’r cyhoedd ar gais, ond ni ddylent eu hanfon at y Comisiwn heblaw bod y Comisiwn yn gofyn amdanynt.

Nid yw’n ofynnol yn ôl y gyfraith i elusennau eithriedig, heblaw eu bod yn dewis cofrestru, baratoi adroddiad blynyddol ond mae’n arfer da gwneud hynny ac mae gan y Comisiwn yr hawl i gyfarwyddo’r ymddiriedolwyr i baratoi a chyflwyno adroddiad mewn amgylchiadau eithriadol.

Dim ond elusennau sydd wedi’u heithrio sydd ag incwm o fwy na £25,000 sy’n gorfod cael archwiliad annibynnol neu archwiliad ariannol o’u cyfrifon - o dan y trothwy hwnnw, mae angen archwiliad allanol o’r cyfrifon dim ond os yw’n ofynnol gan ddogfen lywodraethol yr elusen.

Fel gydag elusennau eraill, mae’r union fath o archwiliad allanol sy’n ofynnol yn dibynnu ar incwm ac asedau’r elusen ac os yw’r elusen yn gwmni neu peidio. Yn fras, ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n diweddu ar neu ar ôl 31 Mawrth 2015, mae angen archwiliad annibynnol os yw’r incwm rhwng £25,000 ac £1 miliwn ac mae angen archwiliad ariannol pan yw’r incwm yn fwy na £1 miliwn. Bydd angen archwiliad ariannol hefyd os yw cyfanswm yr asedau (cyn rhwymedigaethau) yn fwy na £3.26 miliwn, ac incwm yr elusen yn fwy na £250,000.

4.4 Pa ofynion penodol sy’n gymwys i elusennau sydd wedi’u heithrio rhag cofrestru?

Gofyniad cyfreithiol: rhaid i elusennau sydd wedi’u hesgusodi gadw cofnodion cyfrifyddu cywir a pharatoi cyfrifon. Lle mae’n ofynnol iddynt baratoi cyfrifon sy’n rhoi darlun cywir a theg, dylent ddilyn y SORP cymwys wrth baratoi eu cyfrifon, heblaw bod SORP mwy arbenigol yn berthnasol.

Nid yw’n ofynnol yn ôl y gyfraith i elusennau sydd wedi’u hesgusodi baratoi adroddiad blynyddol ond mae’n arfer da gwneud hynny. Rhaid iddynt hefyd ddarparu copïau o’u cyfrifon i aelodau’r cyhoedd ar gais.

Mae’r gofynion cyfreithiol sy’n gymwys i archwilio elusennau sydd wedi’u hesgusodi yn dibynnu ar gyfansoddiad yr elusen a’r drefn reoleiddio y mae’n gweithredu oddi tani.

4.5 Pa ofynion penodol sy’n berthnasol i SCEau?

Sail y paratoi: Gall SCEau ddewis paratoi cyfrifon derbyniadau a thaliadau os yw eu hincwm gros yn llai na £250,000. Fel arall, rhaid paratoi cyfrifon croniadau sy’n cydymffurfio â Rheoliadau 2008 a’r SORP cymwys. Mae’r Comisiwn yn darparu pecynnau ar gyfer derbynebau a thaliadau neu cyfrifyddu croniadau gan elusennau nad ydynt yn gwmnïau llai sydd ar gael trwy GOV.UK. Mae’r rhain yn darparu templed i gynhyrchu cyfrifon yn y ffurf ofynnol. Dylai SCEau sy’n paratoi eu cyfrifon ar sail derbyniadau a thaliadau nodi ei fod yn ofynnol iddynt wneud 2 ddatgeliad penodol ynghylch gwarantau a dyled a dylent gyfeirio at y pecyn derbyniadau a thaliadau am ragor o wybodaeth.

Craffu allanol: Rhaid i SCEau gael archwiliad ariannol os bodlonir y naill neu’r llall o’r amodau canlynol yn y flwyddyn ariannol sy’n dod i ben ar neu ar ôl 31 Mawrth 2015:

• incwm gros yn fwy na £1 miliwn

• asedau gros dros £3.26 miliwn ac incwm dros £250,000

Lle nad yw archwiliad ariannol yn ofynnol o dan y Ddeddf Elusennau neu yn ôl ei ddogfen lywodraethol mae angen archwiliad annibynnol os yw incwm gros y SCE yn fwy na £25,000 yn y flwyddyn ariannol. Os dewisir archwiliad annibynnol a bod yr incwm gros yn fwy na £250,000 yna rhaid i’r archwiliwr annibynnol a benodir fod yn aelod o gorff a bennir o dan y Ddeddf Elusennau. Mewn amgylchiadau eithriadol, mae gan y Comisiwn y pŵer i fynnu archwiliad.

Rhaid i SCEau sydd ag is-gwmnïau elusennol neu anelusennol baratoi cyfrifon grŵp o dan y Ddeddf Elusennau os yw cyfanswm incwm y grŵp, ar ôl dileu holl drafodion grŵp o incwm am y flwyddyn, yn fwy nag £1 miliwn a bydd y cyfrifon grŵp hynny yn ddarostyngedig i archwiliad o dan y gyfraith elusennau.

Math o ddatganiad blynyddol: rhaid i bob SCE gwblhau datganiad blynyddol.

Gwybodaeth i’w hanfon i’r Comisiwn: rhaid i bob SCE ffeilio eu hadroddiad blynyddol a chyfrifon a datganiad blynyddol. Bydd y cyswllt elusen a enwir ar gofnodion y Comisiwn yn derbyn datganiad blynyddol. Cyflwynir y datganiad blynyddol ar-lein.

Rhaid ffeilio’r datganiad blynyddol, yr adroddiad blynyddol a’r cyfrifon gyda’r Comisiwn o fewn 10 mis i ddiwedd blwyddyn ariannol y SCE.

5. Gofynion archwilio allanol ar gyfer elusennau

Mae trothwyon statudol sy’n pennu’r math o graffu allanol sydd ei angen ar gyfer cyfrifon elusen. Fodd bynnag, mae unrhyw ddarpariaeth benodol yn nogfen lywodraethol yr elusen yn drech na’r darpariaethau statudol, os yw’n gofyn am safon uwch o graffu. Mae’r adran hon yn egluro’r gofynion amrywiol.

5.1 Beth sy’n pennu’r angen am archwiliad neu graffu allanol arall?

Yr ateb byr (gofyniad cyfreithiol)

Yn ogystal â throthwyon statudol, gall dogfen lywodraethol unrhyw elusen gynnwys darpariaethau penodol ynghylch craffu allanol ar gyfrifon yr elusen. Mewn achosion o’r fath rhaid i’r elusen ddilyn y safon uwch o graffu sy’n ofynnol naill ai gan y fframwaith statudol neu’r ddogfen lywodraethol.

Yn fwy manwl

Mewn dogfennau llywodraethu hŷn, efallai y bwriedir i’r gair ‘archwiliad’ gwmpasu amrywiaeth o wahanol fathau o graffu allanol o archwiliad llawn gan archwiliwr cofrestredig i wiriad annibynnol gan rywun nad yw’n gyfrifydd.

Bydd angen i ymddiriedolwyr ddehongli union eiriad eu dogfen lywodraethol. Er enghraifft, ni fyddai ‘archwiliad gan reolwr banc’ fel arfer yn golygu archwiliad statudol llawn. Ar y llaw arall mae ‘archwiliad gan gyfrifydd cymwysedig neu siartredig’ yn awgrymu bod angen archwiliad ariannol statudol gan archwiliwr cofrestredig, hyd yn oed os yw’r elusen yn fach ac nid yw’n ofynnol iddi gael archwiliad ariannol gan ddeddfwriaeth.

Gall ymddiriedolwyr cwmnïau elusennol ddiwygio eu herthyglau cymdeithasiad i newid unrhyw ddarpariaethau penodol a allai fod yn fwy na’r darpariaethau statudol. Mae’r Ddeddf Elusennau yn rhoi’r pŵer i ymddiriedolwyr elusennau nad ydynt yn gwmnïau wneud diwygiadau tebyg. Dylid hysbysu’r Comisiwn am newidiadau o’r fath.

Mae’r Comisiwn yn argymell bod ymddiriedolwyr yn cadw cofnod o sut maent yn dehongli dogfen lywodraethol yr elusen, ac, os oes amheuaeth, ymgynghori â’r Comisiwn ynghylch eu dehongliad.

6. Cymorth a chyngor pellach

Dylai elusennau sy’n paratoi cyfrifon croniadau ddilyn y gofynion cyfrifyddu a nodir yn y datganiad o arfer a argymhellir (SORP) cymwys.

Mae’r SORP FRS 102 a SORP FRSSE (ddim yn berthnasol ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar ôl 1 Ionawr 2016) ar gael i’w lawrlwytho am ddim mewn PDF, ond gallwch hefyd brynu copi printiedig o’r naill SORP neu’r llall gan y cyhoeddwr awdurdodedig. Fel arall, lawrlwythwch y SORP fel ffeil PDF.

Darganfyddwch sut i archebu copi printiedig o’r SORP.

7. Gofynion cyfreithiol ar gyfer adroddiadau blynyddol

Mae’r gofynion cyfreithiol manwl ar gyfer adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr wedi’u nodi yn Rheoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 sy’n darparu sail gyfreithiol i lawer o’r argymhellion a wneir yn y SORP Elusennau cymwys. Daw’r penawdau a ddefnyddir yn yr adran hon o’r SORP Elusennau (FRS 102), fodd bynnag gall ymddiriedolwyr ddewis sut i osod eu hadroddiad blynyddol, ar yr amod bod yr holl ofynion cyfreithiol yn cael eu bodloni.

Mae gan elusennau bach, os ydynt yn paratoi cyfrifon derbyniadau a thaliadau neu gyfrifon croniadau, yr un gofynion adrodd blynyddol o dan Reoliadau 2008 a dylent ddilyn y canllawiau o dan y pennawd ‘Materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd arnynt’. Rhaid i’r elusennau hynny sy’n destun archwiliad statudol ddarparu gwybodaeth ychwanegol. Dylai pob elusen sy’n paratoi cyfrifon ar sail croniadau hefyd gyfeirio at y SORP cymwys ar gyfer unrhyw ofynion ychwanegol ar gyfer yr hyn y mae’r SORP yn ei alw’n ‘elusennau mwy’. Yn ymarferol, mae holl ofynion Rheoliadau 2008 hefyd i’w cael yn y SORP cymwys. Mae pob adran yn nodi’r hyn y mae’n rhaid i bob elusen adrodd arno ac unrhyw ddatgeliadau ychwanegol sy’n ofynnol gan elusennau archwiliadwy. Dylai’r elusennau hynny sy’n adrodd o dan y SORP cymwys hefyd gyfeirio at y SORP hwnnw am unrhyw ddatgeliadau ychwanegol sy’n ofynnol gan y SORP hwnnw.

Dylai ymddiriedolwyr sy’n paratoi cyfrifon o dan y SORP ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2019 ddilyn y canllawiau Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n gymwys i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon (FRS 102) , a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2019. Ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2016, cymerir SORP (FRS 102) (a gyhoeddwyd Gorffennaf 2014) ynghyd â’r Bwletin Diweddaru 1 perthnasol. Roedd y SORP FRSSE yn ddewis dilys dim ond ar gyfer blynyddoedd ariannol yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015 ond wedi cael ei dynnu’n ôl ers hynny. Bydd dilyn y SORP cymwys yn angenrheidiol er mwyn i’w cyfrifon roi darlun cywir a theg fel sy’n ofynnol gan Reoliadau 2008.

Ar gyfer y lleiafrif o elusennau sy’n paratoi cyfrifon grŵp mae rhai gofynion adrodd ychwanegol ac mae’r rhain wedi’u nodi yn adran 7.10.

Mae’r rheoliadau’n ei wneud yn ofynnol i’r adroddiad blynyddol gael ei ddyddio a’i lofnodi gan 1 neu fwy o ymddiriedolwyr, y mae pob un ohonynt wedi’u hawdurdodi i wneud hynny. Gall fod gan ddogfen lywodraethol elusen ofynion penodol ynghylch defnyddio llofnodion mewn llawysgrifen neu lofnodion electronig. Os nad ydyw, nid oes rhaid i lofnodion ar fantolenni ac adroddiadau blynyddol ymddiriedolwyr fod yn “inc gwlyb” nac wedi’u hysgrifennu â llaw. Gellir defnyddio llofnodion electronig, er enghraifft, llofnodion wedi’u teipio neu fersiynau electronig o lofnod mewn llawysgrifen (er enghraifft fersiwn wedi’i sganio o lofnod mewn llawysgrifen).

7.1 Cyfeiriad a manylion gweinyddol

7.1.1 Materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd amdanynt

Rhaid i elusennau adrodd ar:

• enw’r elusen, sydd yn achos elusen gofrestredig yn golygu’r enw y mae wedi’i chofrestru oddi tano; dylid rhoi unrhyw enw arall y mae elusen yn ei ddefnyddio hefyd

• rif cofrestru’r elusen, ac os yw’n berthnasol, rhif cofrestru’r cwmni

• gyfeiriad prif swyddfa’r elusen, ac yn achos cwmni elusennol, cyfeiriad ei swyddfa gofrestredig

• enwau pawb a oedd yn ymddiriedolwyr elusen neu’n ymddiriedolwyr gwarchod ar y dyddiad y cymeradwywyd yr adroddiad; os oes mwy na 50 o ymddiriedolwyr, enwau o leiaf 50 o’r ymddiriedolwyr gan gynnwys holl swyddogion yr elusen, er enghraifft cadeirydd, trysorydd ac ati – os yw’r ymddiriedolwr yn gorff corfforaethol, enwau unrhyw berson sy’n gyfarwyddwr rhoddir y corff corfforaethol

• enw unrhyw berson arall a wasanaethodd fel ymddiriedolwr elusen neu ymddiriedolwr gwarchod yn y flwyddyn ariannol dan sylw

Lle gallai datgelu enwau unrhyw ymddiriedolwyr elusen, ymddiriedolwyr gwarchod, uwch aelod o staff, neu bersonau â phŵer penodi, neu brif gyfeiriad yr elusen arwain at roi’r person hwnnw mewn perygl personol (er enghraifft yn achos noddfa i ferched), gall yr ymddiriedolwyr elusen hepgor y datgeliad ar yr amod bod y Comisiwn wedi rhoi awdurdod iddynt wneud hynny.

Dylai pob elusen sy’n paratoi cyfrifon ar sail croniadau hefyd gyfeirio at y SORP cymwys ar gyfer unrhyw ofynion ychwanegol ar gyfer yr hyn y mae’r SORP yn ei alw’n ‘elusennau mwy’ (incwm gros o £500,000 neu fwy ar hyn o bryd).

7.1.2 Materion y mae’n rhaid i elusennau sy’n destun archwiliad statudol adrodd arnynt hefyd

Yn yr adran hon nid oes unrhyw faterion pellach i adrodd arnynt o dan y Rheoliadau.

7.2 Strwythur, llywodraethu a rheolaeth

7.2.1 Materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd amdanynt

Dylai’r adroddiad blynyddol roi’r canlynol i’r darllenydd:

• manylion, gan gynnwys y dyddiad os yw’n hysbys, am natur y ddogfen lywodraethol er enghraifft gweithred ymddiriedolaeth, memorandwm ac erthyglau cymdeithasu ac ati

• os oes gan unrhyw berson neu gorff allanol hawl i benodi 1 neu fwy o ymddiriedolwyr elusen, dylai’r adroddiad esbonio hyn a rhoi enw’r person neu’r corff hwnnw

Dylai pob elusen sy’n paratoi cyfrifon ar sail croniadau hefyd gyfeirio at y SORP cymwys ar gyfer unrhyw ofynion ychwanegol ar gyfer yr hyn y mae’r SORP yn ei alw’n ‘elusennau mwy’ (incwm gros o £500,000 neu fwy ar hyn o bryd).

7.2.2 Materion y mae’n rhaid i elusennau sy’n destun archwiliad statudol adrodd arnynt hefyd

Rhaid i elusennau adrodd ar:

• ddisgrifiad o strwythur trefniadol yr elusen er enghraifft cwmni cyfyngedig, cymdeithas anghorfforedig ac ati

• y polisïau a’r gweithdrefnau ar gyfer sefydlu a hyfforddi ymddiriedolwyr a lle nad oes polisïau o’r fath wedi’u mabwysiadu, datganiad i’r effaith hwnnw

7.3 Amcanion a gweithgareddau

7.3.1 Materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd amdanynt

Dylai’r adroddiad ddarparu gwybodaeth i helpu’r defnyddiwr i ddeall sut mae nodau’r elusen yn cyflawni ei ddibenion cyfreithiol, y gweithgareddau y mae’n ymgymryd â nhw a’r hyn y mae wedi’i gyflawni. Rhaid i bob elusen ddarparu crynodeb byr:

• disgrifiad o ddibenion yr elusen

• y prif weithgareddau a gyflawnir gan yr elusen i hyrwyddo ei ddibenion elusennol er budd y cyhoedd

• cynnwys datganiad gan yr ymddiriedolwyr elusen yn nodi os ydynt wedi cydymffurfio â’r ddyletswydd yn adran 4 o Ddeddf 2006 i roi sylw dyledus i ganllawiau ar fudd cyhoeddus a gyhoeddwyd gan y Comisiwn

Dylai pob elusen sy’n paratoi cyfrifon ar sail croniadau hefyd gyfeirio at y SORP cymwys ar gyfer unrhyw ofynion ychwanegol ar gyfer yr hyn y mae’r SORP yn ei alw’n ‘elusennau mwy’ (incwm gros o £500,000 neu fwy ar hyn o bryd).

7.3.2 Materion y mae’n rhaid i elusennau sy’n destun archwiliad statudol adrodd arnynt hefyd

Dylai’r adroddiad blynyddol roi esboniad cydlynol o strategaethau’r elusen ar gyfer cyflawni ei nodau a’i hamcanion a dylai esbonio sut y cyfrannodd y gweithgareddau yr ymgymerodd â nhw at eu cyflawni.

Yn benodol, rhaid i’r adroddiad hefyd adrodd ar:

• esboniad o brif amcanion yr elusen am y flwyddyn

• esboniad o strategaethau’r elusen ar gyfer cyflawni’r amcanion a nodwyd

• adolygiad o’r gweithgareddau arwyddocaol a gyflawnwyd gan yr elusen yn ystod y flwyddyn ariannol i hyrwyddo ei ddibenion elusennol er budd y cyhoedd neu i gynhyrchu adnoddau i’w defnyddio i hyrwyddo ei ddibenion

• os yw’r elusen yn cynnal swm sylweddol o’i weithgareddau trwy roi grantiau, rhaid i’r elusen esbonio ei pholisi rhoi grantiau

• manylion unrhyw gyfraniad arwyddocaol gan wirfoddolwyr i’r gweithgareddau hyn

7.4 Llwyddiannau a pherfformiad

7.4.1 Materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd amdanynt

Gall elusennau nad ydynt yn destun gofyniad archwiliad ariannol statudol gyfyngu eu datgeliadau yn yr adran hon i grynodeb byr o gyflawniadau’r elusen yn ystod y flwyddyn.

Dylai pob elusen sy’n paratoi cyfrifon ar sail croniadau hefyd gyfeirio at y SORP cymwys ar gyfer unrhyw ofynion ychwanegol ar gyfer yr hyn y mae’r SORP yn ei alw’n ‘elusennau mwy’ (incwm gros o £500,000 neu fwy ar hyn o bryd).

7.4.2 Materion y mae’n rhaid i elusennau sy’n destun archwiliad statudol adrodd arnynt hefyd

Rhaid i elusennau adrodd ar:

• fanylion cyflawniadau’r elusen yn ystod y flwyddyn, wedi’u mesur trwy gyfeirio at y nodau a’r amcanion a osodwyd

7.5 Adolygiad ariannol

7.5.1 Materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd amdanynt

Rhaid i elusennau adrodd ar:

• bolisi ar gronfeydd wrth gefn yn nodi lefel y cronfeydd wrth gefn a pham eu bod yn cael eu dal; lle mae cronfeydd materol wedi’u dynodi, dylai’r datganiad polisi cronfeydd wrth gefn feintioli ac egluro pwrpasau’r dynodiadau hyn, a lle caiff ei neilltuo ar gyfer gwariant yn y dyfodol, amseriad tebygol y gwariant – lle nad oes polisi cronfeydd wrth gefn yn ei le, dylid gwneud datganiad i’r effaith honno

• lle mae unrhyw gronfa mewn diffyg sylweddol, yr amgylchiadau sy’n arwain at y diffyg a manylion y camau sy’n cael eu cymryd i ddileu’r diffyg

Dylai pob elusen sy’n paratoi cyfrifon ar sail croniadau hefyd gyfeirio at y SORP cymwys ar gyfer unrhyw ofynion ychwanegol ar gyfer yr hyn y mae’r SORP yn ei alw’n ‘elusennau mwy’ (incwm gros o £500,000 neu fwy ar hyn o bryd).

7.5.2 Materion y mae’n rhaid i elusennau sy’n destun archwiliad statudol adrodd arnynt hefyd

Rhaid i’r adroddiad blynyddol roi sylwadau ar y digwyddiadau arwyddocaol sydd wedi effeithio ar berfformiad ariannol a sefyllfa ariannol yr elusen yn ystod y cyfnod adrodd. Yn benodol, rhaid i’r adroddiad esbonio:

• perfformiad buddsoddi yn ystod y flwyddyn

• os yw buddsoddiadau materol yn cael eu dal, disgrifiad o’r polisïau (os oes rhai) sydd wedi’u mabwysiadu ar gyfer dethol, cadw a gwireddu buddsoddiadau gan gynnwys i ba raddau y mae’r elusen yn cymryd ystyriaethau cymdeithasol, amgylcheddol neu foesegol i mewn i ystyriaeth yn ei pholisi buddsoddi

• manylion prif ffynonellau incwm yr elusen

• datganiad yn cadarnhau bod y prif risgiau y mae’r elusen yn agored iddynt, fel y nodwyd gan yr ymddiriedolwyr, wedi’u hadolygu, a bod systemau neu weithdrefnau wedi’u sefydlu i reoli’r risgiau hynny

7.6 Cronfeydd a ddelir fel ymddiriedolwr gwarchod ar ran eraill

7.6.1 Materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd amdanynt

Os yw elusen neu ei hymddiriedolwyr yn gweithredu fel ymddiriedolwyr gwarchod, dylai’r materion canlynol gael eu datgelu yn yr adroddiad:

• disgrifiad o’r asedau sydd ganddynt yn y rhinwedd hon

• enw ac amcanion yr elusen (neu’r elusennau) y mae’r asedau’n cael eu dal ar eu rhan a sut mae’r gweithgaredd hwn yn dod o fewn gwrthrychau eu hunain

• manylion y trefniadau ar gyfer cadw’n ddiogel a gwahanu asedau o’r fath oddi wrth asedau’r elusen ei hun

7.7 Datganiad budd cyhoeddus

7.7.1 Materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd amdanynt

Os yw hyn yn cael ei drin fel adran ar wahân o’r adroddiad, datganiad yn cadarnhau os yw’r ymddiriedolwyr elusen wedi cydymffurfio â’u dyletswydd i roi sylw dyledus i’r canllaw ar fudd cyhoeddus a gyhoeddwyd gan y Comisiwn wrth arfer eu pwerau neu eu dyletswyddau.

7.8 Cynlluniau ar gyfer cyfnodau yn y dyfodol

7.8.1 Materion y mae’n rhaid i bob elusen adrodd amdanynt

Er mwyn cydymffurfio â’r Rheoliadau, dim ond elusennau sy’n destun archwiliad statudol sy’n gorfod darparu manylion cynlluniau ar gyfer cyfnodau yn y dyfodol. Fodd bynnag, dylai pob elusen sy’n paratoi cyfrifon ar sail croniadau hefyd gyfeirio at y SORP cymwys ar gyfer unrhyw ofynion ychwanegol ar gyfer yr hyn y mae’r SORP yn ei alw’n ‘elusennau mwy’ (incwm gros o £500,000 neu fwy ar hyn o bryd).

7.8.2 Materion y mae’n rhaid i elusennau sy’n destun archwiliad statudol adrodd arnynt

Rhaid i elusennau adrodd ar:

• grynodeb o gynlluniau’r elusen ar gyfer y dyfodol, gan gynnwys ei nodau a’i hamcanion a manylion unrhyw weithgareddau y bwriedir eu cyflawni

7.9 Gwybodaeth am arferion codi arian y mae’n rhaid i elusennau archwiliadwy eu datgelu

Rhaid i bob elusen archwiliadwy sy’n codi arian gan y cyhoedd ddarparu’r wybodaeth ganlynol yn adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Tachwedd 2016:

• y dull codi arian a ddefnyddiwyd gan yr elusen, neu gan unrhyw un sy’n gweithredu ar ei ran, ac os oedd codwr arian proffesiynol neu gyfranogwr masnachol yn cyflawni unrhyw weithgareddau codi arian

• manylion unrhyw safonau codi arian neu gynllun codi arian rheoliad y mae’r elusen wedi tanysgrifio iddo’n wirfoddol

• manylion unrhyw safonau codi arian neu gynllun codi arian rheoliad y mae unrhyw berson sy’n gweithredu ar ran yr elusen wedi tanysgrifio’n wirfoddol iddo

• manylion unrhyw fethiant ar ran yr elusen, neu gan unrhyw berson sy’n gweithredu ar ei ran, i gydymffurfio â safonau codi arian neu gynllun ar gyfer rheoleiddio codi arian y mae’r elusen neu’r sawl sy’n gweithredu ar ei rhan wedi tanysgrifio’n wirfoddol iddynt

• os oedd yr elusen wedi monitro gweithgareddau codi arian unrhyw un person yn gweithredu ar ei ran ac, os felly, sut y gwnaeth hynny

• nifer y cwynion a dderbyniwyd gan yr elusen, neu gan berson sy’n gweithredu ar ei ran at ddibenion codi arian, ynghylch gweithgarwch codi arian

• yr hyn y mae’r elusen wedi’i wneud i amddiffyn pobl sy’n agored i niwed ac aelodau eraill o’r cyhoedd rhag ymddygiad sydd:

• yn ymyrraeth afresymol ar breifatrwydd person

• yn afresymol o barhaus

• yn rhoi pwysau gormodol ar berson i roi arian neu eiddo arall

7.10 Gofynion adrodd ychwanegol pan fydd cyfrifon grŵp yn cael eu paratoi

7.10.1 Lle mae cyfrifon grŵp yn cael eu paratoi ar sail wirfoddol, nid oes angen unrhyw ddatgeliadau ychwanegol gan y Rheoliadau, fodd bynnag mae SORP yn ei wneud yn ofynnol, pan fydd cyfrifon grŵp yn cael eu paratoi, bod yr adroddiad blynyddol yn cynnwys y pwyntiau canlynol:

• y berthynas rhwng yr elusen a phartïon cysylltiedig, gan gynnwys ei his-gwmnïau

• wrth ystyried yr amcanion a’r gweithgareddau, a’r strategaethau a’r gweithgareddau yr ymgymerir â nhw i’w cyflawni, lle ymgymerir â gweithgareddau arwyddocaol drwy is-ymgymeriadau dylid esbonio’r rhain

• wrth nodi cyflawniadau a pherfformiad yr elusen a’r grŵp, mae’r wybodaeth a ddarperir yn galluogi’r darllenydd i ddeall ac asesu cyflawniadau’r elusen a’i his-ymgymeriadau yn ystod y flwyddyn

• wrth bennu’r adolygiad ariannol, mae’r adolygiad o sefyllfa ariannol yr elusen a’i his-gwmnïau

7.10.2 Lle mae’n rhaid paratoi cyfrifon grŵp oherwydd bod incwm y grŵp yn fwy na’r trothwy ar gyfer paratoi cyfrifon grŵp, dylai’r holl eitemau a nodir yn adran 4.1 gael eu cwmpasu ac mae’r Rheoliadau yn ei wneud yn ofynnol i’r adroddiad blynyddol ystyried yr elusen rhiant a’i his-ymgymeriadau gyda’i gilydd.

8. Canllaw pellach i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon ar sail croniadau

8.1 Mae SORPs newydd, SORP FRS 102 a SORP FRSSE, yn berthnasol ar gyfer blynyddoedd ariannol (cyfnodau adrodd) sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015 ond nid yw Rheoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 wedi’u diweddaru.

8.1.1. Cyflwyniad

Mae’r canllaw hwn yn nodi’r hyn y dylai’r rhai sy’n paratoi adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr a chyfrifon ei wneud hyd nes y gwneir rheoliadau newydd. Mae hefyd yn ymdrin â dull y Comisiwn o ffeilio cyfrifon o dan yr amgylchiadau hyn ac yn rhoi cyngor i archwilwyr annibynnol ar sut i addasu eu hadroddiad archwiliad annibynnol.

8.1.2 Y gofyniad cyfreithiol ar gyfer adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr

Mae’r gofyniad cyfreithiol ar gyfer adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr i’w weld yn adran 162 o Ddeddf Elusennau 2011. Mae’r Ddeddf yn darparu y gwneir rheoliadau sy’n nodi’r cynnwys gofynnol. Mae’r rheoliadau presennol, Rheoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 yn parhau mewn grym hyd nes y byddant yn cael eu diwygio, eu disodli, neu eu tynnu’n ôl.

Yr effaith ymarferol yw bod yn rhaid i’r sawl sy’n paratoi adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr gydymffurfio â’r gofynion cynnwys a nodir yn Rheoliadau 2008 sy’n gymwys ar gyfer maint eu helusen. Nid yw’r rheoliadau yn atal ymddiriedolwyr rhag darparu gwybodaeth ychwanegol. Roedd y SORPs newydd a gyhoeddwyd ar 16 Gorffennaf 2014 yn adeiladu ar y fframwaith adrodd presennol ac nid oeddent yn dileu unrhyw un o’r gofynion cyfreithiol presennol. I gael gwybodaeth am y SORPs newydd, cyfeiriwch at y microwefan SORP bwrpasol: www.charitysorp.org.

Felly mae’n bosibl cydymffurfio â Rheoliadau 2008 a dilyn y naill neu’r llall o’r SORPs newydd drwy ddarparu’r wybodaeth ychwanegol yn adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr sy’n ofynnol gan y SORP cymwys.

Hyd nes y gwneir rheoliadau newydd, mae adran 7 o’r canllaw hwn Adroddiadau a chyfrifon elusennau: yr hanfodion (Tachwedd 2016) (CC15d), yn nodi’r cynnwys gofynnol yn adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr, yn adlewyrchu’r gofynion y rheoliadau presennol ond efallai na fyddant yn cynnwys gofynion ychwanegol y SORPs newydd. Pan fydd rheoliadau newydd yn cael eu gwneud, bydd y cyhoeddiad hwn yn cael ei ddiweddaru i adlewyrchu’r rheoliadau newydd a’r SORPs newydd.

8.1.3 Y gofyniad cyfreithiol ar gyfer paratoi cyfrifon elusen

Mae’r gofyniad cyfreithiol ar gyfer paratoi cyfrifon i’w weld yn adran 132 o Ddeddf Elusennau 2011. Mae’r Ddeddf yn darparu y gwneir rheoliadau sy’n nodi ffurf a chynnwys gofynnol cyfrifon pan gaiff y rhain eu paratoi ar sail croniadau. Mae’r rheoliadau presennol, Rheoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 yn parhau mewn grym hyd nes y byddant yn cael eu diwygio, eu disodli, neu eu tynnu’n ôl. Mae adran 135 o Ddeddf Elusennau 2011 yn darparu na fydd unrhyw beth yn y ddeddf sy’n ymwneud â pharatoi cyfrifon yn gymwys i gwmni elusennol. Felly nid yw Rheoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 yn gymwys i ffurf a chynnwys cyfrifon a baratoir gan gwmnïau elusennol. Mae cwmnïau elusennol yn paratoi eu cyfrifon yn unol â Deddf Cwmnïau 2006 a rheoliadau cymwys.

Felly nid yw parhad Rheoliadau 2008 yn cael unrhyw effaith ar baratoi cyfrifon cwmnïau elusennol. O ganlyniad, gall cwmnïau elusennol gymhwyso’r naill neu’r llall o’r SORPs newydd ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar 1 Ionawr 2015 heb orfod gwneud unrhyw ddatganiad ychwanegol yn cyfeirio at reoliadau 2008 yn eu nodiadau i’r cyfrifon o ran y sail gyfreithiol ar gyfer paratoi cyfrifon eu helusen.

Fodd bynnag, ar gyfer cyfrifon elusennau nad ydynt yn gwmnïau, mae Rheoliadau 2008 yn parhau i fod mewn grym ac mae anghysondeb rhwng Rheoliadau 2008 ac Arferion Cyfrifyddu a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y DU sy’n effeithiol ar gyfer blynyddoedd ariannol yn dechrau 1 Ionawr 2015. Mae’n bosibl y bydd elusennau sydd heb fod yn gwmnïau am geisio cyngor gan eu harchwiliwr annibynnol/archwiliwr/cynghorydd cyfrifyddu/corff ymbarél ynghylch y ffordd orau o reoli’r sefyllfa hon. Barn y Comisiwn yw bod y gofyniad i baratoi cyfrifon sy’n ‘wir a theg’ yn cael blaenoriaeth ac felly mae’n bosibl cymhwyso’r naill neu’r llall o’r SORPs newydd yn hytrach na’r SORP a nodir yn Rheoliadau 2008 ar yr amod bod hyn yn cael ei gynghori’n glir yn y nodiadau i y cyfrifon.

8.1.4 ‘Gwir a theg’ a chymhwyso SORP

Mae Rheoliad 8(4) o Reoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 yn ei wneud yn ofynnol i’r datganiad o weithgareddau ariannol a’r fantolen gael eu paratoi er mwyn rhoi darlun cywir a theg.

Mae Arfer Cyfrifyddu a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y DU (GAAP) yn darparu’r trywydd ar gyfer paratoi cyfrifon croniadau ar sail wir a theg. Os bydd unrhyw ddull arall yn cael ei fabwysiadu, mae’r cyfrifoldeb ar y paratowr i ddangos pam y byddai dilyn GAAP yn golygu nad yw’r cyfrifon a baratowyd yn wir ac yn deg ac i ddangos sut mae eu dull amgen yn angenrheidiol er mwyn sicrhau gwir a theg. Mae GAAP yn gwneud darpariaeth ar gyfer amgylchiadau penodol pan fod angen gwyro oddi wrth GAAP er mwyn cael darlun cywir a theg a lle mae’n rhaid mabwysiadu triniaeth amgen ar gyfer eitem, ond mae wedyn yn ei wneud yn ofynnol i’r sawl sy’n paratoi egluro ei ddull gweithredu amgen a gwneud datgeliadau penodol yn y nodiadau i y cyfrifon.

Rôl SORP yw darparu canllaw ymgeisio i elusennau sy’n paratoi cyfrifon croniadau yn unol â GAAP. Nid yw SORP yn safon gyfrifyddu ynddo’i hun. Pan fydd GAAP yn newid cyhoeddir SORP newydd. Pan fydd GAAP yn newid nid yw unrhyw SORP blaenorol yn berthnasol ar gyfer cyfnodau adrodd yn amodol ar y GAAP newydd.

Gwnaed Rheoliadau 2008 o dan yr hen GAAP fel yr oedd yn gymwys ar gyfer cyfnodau cyfrifyddu yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ebrill 2008. Mae’n dilyn, pan fydd GAAP newydd yn berthnasol ar gyfer cyfnodau cyfrifyddu sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015, nad yw’r SORPs newydd, y SORP FRS 102 a SORP FRSSE, yn berthnasol fel SORP 2005 yn darparu canllawiau ymgeisio i GAAP newydd ac felly nid yw’n berthnasol rhagor.

Mae rheoliad 8(5) o Reoliadau 2008 yn cyfeirio at baratoi cyfrifon croniadau yn unol â dulliau ac egwyddorion y SORP. Er bod rheoliad 2 yn diffinio’r SORP fel y Datganiad o Arferion Cymeradwy ar gyfer Cadw Cyfrifon ac Adrodd gan Elusennau (SORP 2005), y gofyniad cyffredinol yw paratoi’r cyfrifon i roi darlun ‘cywir a theg’. Mae’n rhesymol felly i baratowyr ddod i’r casgliad, lle mae gwrthdaro ymddangosiadol rhwng gofynion cyfreithiol â’r GAAP cymwys, bod y gofyniad i baratoi cyfrifon i roi darlun ‘gwir a theg’ o reidrwydd yn gofyn am gadw at y GAAP cymwys ac mae hyn yn drech na’r methiant i ddiweddaru’r rheoliadau i ddiffinio’n gywir y SORP sydd i’w ddilyn.

8.1.5 Gwneir datganiadau a awgrymir yn adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr a chyfrifon ynghylch cydymffurfio â’r gyfraith a’r rheoliadau cyfredol

Argymhellir bod pob elusen yn gwneud y cyfeiriad canlynol yn adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr:

Mae’r datganiadau ariannol wedi’u paratoi yn unol â’r polisïau cyfrifyddu a nodir yn y nodiadau i’r cyfrifon ac maent yn cydymffurfio â dogfen lywodraethol yr elusen, Deddf Elusennau 2011 a Chyfrifyddu ac Adrodd gan Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n gymwys i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â a’r Safon Adrodd Ariannol ar gyfer Endidau Llai a gyhoeddwyd ar 16 Gorffennaf 2014.

Neu, fel sy’n berthnasol:

Mae’r datganiadau ariannol wedi’u paratoi yn unol â’r polisïau cyfrifyddu a nodir yn y nodiadau i’r cyfrifon ac maent yn cydymffurfio â dogfen lywodraethol yr elusen, Deddf Elusennau 2011 a Chyfrifyddu ac Adrodd gan Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n gymwys i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â gyda’r Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon a gyhoeddwyd ar 16 Gorffennaf 2014.

Neu, fel sy’n berthnasol:

Mae’r datganiadau ariannol wedi’u paratoi yn unol â’r polisïau cyfrifyddu a nodir yn y nodiadau i’r cyfrifon ac maent yn cydymffurfio â dogfen lywodraethol yr elusen, Deddf Elusennau 2011 a Chyfrifyddu ac Adrodd gan Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n gymwys i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â gyda’r Safon Adrodd Ariannol sy’n berthnasol yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2019.

Argymhellir bod elusennau nad ydynt yn gwmnïau (yr elusennau hynny nad ydynt yn gwmnïau elusennol) yn gwneud y datganiad canlynol yn y cyfrifon:

Mae’r cyfrifon (datganiadau ariannol) wedi’u paratoi yn unol â Chyfrifyddu ac Adrodd gan Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n berthnasol i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol ar gyfer Endidau Llai a gyhoeddwyd ar 16 Gorffennaf 2014, sef y Safon Adrodd Ariannol ar gyfer Endidau Llai (FRSSE), a Deddf Elusennau 2011 ac Arfer a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y DU fel y mae’n berthnasol o 1 Ionawr 2015.

Mae’r cyfrifon (datganiadau ariannol) wedi’u paratoi i roi darlun ‘cywir a theg’ ac maent wedi gwyro oddi wrth Reoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 dim ond i’r graddau sy’n ofynnol i roi ‘darlun gwir a theg’. Mae’r gwyriad hwn wedi cynnwys dilyn y Datganiad o Arferion Cymeradwy ar gyfer Cyfrifon ac Adroddiadau Elusennau: sy’n berthnasol i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol ar gyfer Endidau Llai a gyhoeddwyd ar 16 Gorffennaf 2014 yn hytrach na’r Cyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy yn weithredol o 1 Ebrill 2005 sydd wedi’i dynnu’n ôl ers hynny.

Neu:

Mae’r cyfrifon (datganiadau ariannol) wedi’u paratoi yn unol â’r Datganiad o Arferion Cymeradwy: Cyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon (FRS 102) a gyhoeddwyd ar 16 Gorffennaf 2014 a’r Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y Deyrnas Unedig a Gweriniaeth Iwerddon (FRS 102) a Deddf Elusennau 2011 ac Arferion a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y DU fel y mae’n gymwys o 1 Ionawr 2015.

Mae’r cyfrifon (datganiadau ariannol) wedi’u paratoi i roi darlun ‘cywir a theg’ ac maent wedi gwyro oddi wrth Reoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 dim ond i’r graddau sy’n ofynnol i roi ‘darlun gwir a theg’. Mae’r gwyriad hwn wedi cynnwys y Cyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau canlynol: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n berthnasol i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon (FRS 102) a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2019 yn hytrach na’r Cyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy mewn grym o 1 Ebrill 2005 sydd wedi’i dynnu’n ôl ers hynny.

Neu:

Mae’r cyfrifon (datganiadau ariannol) wedi’u paratoi yn unol â’r Datganiad o Arferion Cymeradwy: Cyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon (FRS 102) a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2019 a y Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y Deyrnas Unedig a Gweriniaeth Iwerddon (FRS 102) a Deddf Elusennau 2011 ac Arferion a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y DU fel y mae’n gymwys o 1 Ionawr 2019.

Mae’r cyfrifon (datganiadau ariannol) wedi’u paratoi i roi darlun ‘cywir a theg’ ac maent wedi gwyro oddi wrth Reoliadau Elusennau (Cyfrifon ac Adroddiadau) 2008 dim ond i’r graddau sy’n ofynnol i roi ‘darlun gwir a theg’. Mae’r gwyriad hwn wedi cynnwys y Cyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau canlynol: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n berthnasol i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon (FRS 102) a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2019 yn hytrach na’r Cyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy mewn grym o 1 Ebrill 2005 sydd wedi’i dynnu’n ôl ers hynny.

8.1.6 Ffeilio adroddiad blynyddol a chyfrifon yr ymddiriedolwyr

Bydd y Comisiwn yn derbyn adroddiad blynyddol ymddiriedolwyr elusen a chyfrifon a baratowyd gan ddefnyddio’r SORPs newydd ar gyfer cyfnodau adrodd (blynyddoedd ariannol) sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015.

8.2 Gallaf fabwysiadu SORP newydd yn gynnar?

8.2.1. Cyflwyniad

Nid yw mabwysiadu SORP newydd yn gynnar yn gyfreithlon i elusennau nad ydynt yn gwmnïau nes bod y Rheoliadau cymwys wedi’u diweddaru. Y rheswm am hyn yw bod y Rheoliadau presennol yn parhau mewn grym hyd nes y gwneir Rheoliadau newydd ac yn pennu bod y cyfrifon i’w paratoi yn unol â dulliau ac egwyddorion SORP penodol. Er enghraifft, mae Rheoliadau 2008 yn cyfeirio at SORP 2005. Fodd bynnag, gall cwmnïau elusennol, y rhai sydd hefyd wedi’u cofrestru gyda Thŷ’r Cwmnïau ac sydd â rhif cofrestru cwmni, fabwysiadu SORP newydd yn gynnar ar gyfer paratoi eu cyfrifon. Fodd bynnag, rhaid i bob elusen sicrhau bod cynnwys ei hadroddiad blynyddol yn cydymffurfio â gofynion sylfaenol y Rheoliadau presennol, sef Rheoliadau 2008 yn yr achos hwn.

8.2.2 Paratoi cyfrifon a chyfraith elusennau

Mae Rhan 8 o Ddeddf Elusennau 2011 yn pennu ffurf a chynnwys gofynnol cyfrifon, adroddiadau a ffurflenni elusennau. Mae adran 132 o Ddeddf Elusennau 2011 yn ei wneud yn ofynnol i ymddiriedolwyr baratoi: ‘datganiad o gyfrifon sy’n cydymffurfio â’r gofynion o ran ei ffurf a’i gynnwys a allai gael eu pennu gan reoliadau a wneir gan y gweinidog’. Ni all elusennau nad ydynt yn gwmnïau fabwysiadu SORP newydd hyd nes y gwneir y Rheoliadau. Er enghraifft, mae Rheoliadau 2008 yn parhau mewn grym ac yn dal yn berthnasol. Fodd bynnag, pan fydd Arferion Cyfrifyddu a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y DU (GAAP) yn newid, caiff yr hen SORP(s) eu tynnu’n ôl a’u disodli gan SORP newydd sy’n gymwys o’r dyddiad y daeth GAAP newydd i rym; dyma’r achos os caiff y Rheoliadau eu diweddaru neu peidio. Er enghraifft, daeth SORP 2005 i ben o dan Arferion Cyfrifyddu a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y DU ar gyfer blynyddoedd ariannol yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015 oherwydd iddo gael ei dynnu’n ôl. Er mwyn i’r cyfrifon roi darlun ‘cywir a theg’ o dan Arferion Cyfrifyddu a Dderbynnir yn Gyffredinol yn y DU ar gyfer blynyddoedd ariannol sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015 mae’n rhaid wedyn dilyn 1 o’r SORPS newydd: SORP FRS 102 neu SORP FRSSE ac ar gyfer blynyddoedd ariannol yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2016 cafodd y SORP FRSSE ei dynnu’n ôl oherwydd newidiadau yn GAAP sy’n golygu mai dim ond 1 SORP, SORP FRS 102, sy’n parhau mewn grym. Ar gyfer blynyddoedd ariannol yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2019, mae SORP Elusennau (FRS 102), ail argraffiad, a gyhoeddwyd Hydref 2019, yn berthnasol.

Fodd bynnag, mae adran 135 o Ddeddf 2011 yn darparu nad yw adrannau 130 i 134 yn gymwys i gwmni elusennol. Mae cwmnïau elusennol yn paratoi eu cyfrifon o dan y gyfraith cwmnïau a’r rheoliadau cymwys a wneir o dan y gyfraith cwmnïau. Mae’n dilyn y gall cwmnïau elusennol fabwysiadu SORP newydd yn gynnar os yw hynny’n ganiataol o dan y gyfraith cwmnïau a GAAP.

8.2.3 Paratoi adroddiadau blynyddol a chyfraith elusennau

Mae Rhan 8 o Ddeddf Elusennau 2011 yn pennu ffurf a chynnwys gofynnol cyfrifon, adroddiadau a ffurflenni elusennau. Mae adran 162 o Ddeddf Elusennau 2011 yn ei wneud yn ofynnol i ymddiriedolwyr baratoi’r adroddiad blynyddol yn unol â’r rheoliadau a ragnodir gan y gweinidog. Mae’r adran hon yn gymwys i elusennau heb fod yn gwmnïau a chwmnïau elusennol.

Mae’n dilyn bod rhaid i elusennau nad ydynt yn gwmnïau a chwmnïau elusennol sicrhau bod y cynnwys lleiaf yn bodloni gofynion Rheoliadau 2008 ar gyfer maint eu helusen. Mae angen mwy gan elusennau archwiliadwy. Yn ogystal, rhaid i gwmnïau elusennol fodloni gofynion adroddiad y cyfarwyddwyr fel sy’n ofynnol gan y rheoliadau a wneir o dan y gyfraith cwmnïau.

8.2.4 Y gofyniad cyfreithiol ar gyfer adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr

Mae’r gofyniad cyfreithiol ar gyfer adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr i’w weld yn adran 162 o Ddeddf Elusennau 2011. Mae’r Ddeddf yn darparu bod rhaid i ymddiriedolwyr elusen baratoi ar gyfer pob blwyddyn ariannol yr elusen ac adroddiad blynyddol sy’n cynnwys:

(a) adroddiad o’r fath gan yr ymddiriedolwyr ar weithgareddau’r elusen yn ystod y flwyddyn honno

(b) unrhyw wybodaeth arall sy’n ymwneud â’r elusen neu ei hymddiriedolwyr neu swyddogion

fel y gellir ei ragnodi gan reoliadau a wneir gan y gweinidog.

Mae Rheoliadau 2008 felly yn gymwys i bob elusen gofrestredig ac elusen eithriedig sy’n paratoi adroddiad blynyddol yr ymddiriedolwyr.

8.3 Diffiniad o elusen ‘fawr’ at ddibenion adrodd

8.3.1. Cyflwyniad

Mae Rhan 5 o Reoliadau 2008 yn nodi’r gofynion ar gyfer ffurf a chynnwys yr adroddiad blynyddol. Mae’n nodi gofynion ychwanegol elusen archwiliadwy ac mae’r gofynion ychwanegol hyn yn cyfateb i’r diffiniad o ‘elusen fawr’ a ddefnyddir gan SORP 2005, a’r SORPs newydd: SORP FRS 102 a SORP FRSSE. Fodd bynnag, cafodd SORP FRS 102 ei addasu ar gyfer blynyddoedd ariannol yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2016 gan Fwletin Diweddaru 1 a gyflwynodd ddiffiniad newydd o elusen fawr. Mae elusennau mawr yn cael eu diffinio gan y SORP hwnnw fel elusennau gydag incwm o fwy na £500,000. Mae’r SORP yn gofyn am fwy o ‘elusennau mawr’ ac mae’n rhaid i’r elusennau hynny sy’n paratoi i ddefnyddio’r SORP barhau i ddarparu’r wybodaeth hon heb ystyried unrhyw newid i’r trothwy(au) archwilio cymwys.

8.3.2 Newid yn y diffiniad o archwiliadwy a mawr

Mae’n dilyn bod y cynnydd yn y maen prawf archwilio incwm o £500,000 i £1 miliwn o incwm gros o reidrwydd yn golygu bod gofynion adrodd ychwanegol Rheoliadau 2008, a’r SORP cymwys, nawr yn ofyniad cyfreithiol yn unig ar gyfer yr elusennau hynny sydd ag incwm gros sy’n fwy na £1 miliwn ar gyfer blynyddoedd ariannol (cyfnodau cyfrifyddu) sy’n dod i ben ar neu ar ôl 31 Mawrth 2015.

Fodd bynnag, ar gyfer elusennau sy’n defnyddio FRS 102 SORP, mae’r diffiniad o elusennau ‘mwy’ wedi newid (Bwletin Diweddaru SORP Elusennau 102 FRS 1) i olygu elusennau gydag incwm gros o fwy na £500,000. Mae’r diffiniad newydd yn berthnasol ar gyfer cyfnodau cyfrifyddu sy’n dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2016. Er mwyn cydymffurfio â’r SORP hwnnw, rhaid i’r datgeliadau ychwanegol sy’n ofynnol gan elusennau mwy gael eu gwneud hyd yn oed os nad yw’r rhain yn ofyniad cyfreithiol rhagor.

8.3.3 Ffactorau eraill a all ddylanwadu ar gynnwys adroddiad blynyddol elusen

Efallai y bydd ymddiriedolwyr am ddarparu gwybodaeth ychwanegol yn eu hadroddiad blynyddol oherwydd ffactorau eraill a all ddylanwadu ar adrodd. Er enghraifft, mae ymchwil a wnaed ar ran y Comisiwn yn dangos yn gyson mai’r ysgogydd mwyaf ar gyfer hyder y cyhoedd mewn elusennau yw gwybod sut mae arian rhoddwyr wedi’i wario; mae’r adroddiad blynyddol yn ddogfen gyhoeddus allweddol sy’n galluogi ymddiriedolwyr i wneud hynny.

Yn ddelfrydol dylai’r nod fod i ddarparu digon o wybodaeth i berson sydd â diddordeb yng ngwaith yr elusen i ddeall pwy mae’r elusen yn ei helpu, beth mae’n cael ei wneud, a sut mae wedi gwneud gwahaniaeth er budd y cyhoedd. Mae’n bwysig rhoi sicrwydd i roddwyr a chyllidwyr ynghylch sut mae’r elusen wedi defnyddio ei chronfeydd, i esbonio cronfeydd a ddelir wrth gefn, ac i esbonio unrhyw risgiau neu heriau sylweddol y gall yr elusen fod yn eu hwynebu a’r camau y mae ymddiriedolwyr yn eu cymryd i fynd i’r afael â nhw. Yn y pen draw, mater i ymddiriedolwyr yw dewis darparu’r wybodaeth ychwanegol sydd ei hangen os nad yw eu helusen yn ‘fawr’.

8.4 Cyngor i archwilwyr annibynnol ac archwilwyr ynghylch cymhwyso’r SORPs newydd, SORP FRS 102 a SORP FRSSE hyd nes y caiff Rheoliadau 2008 eu diweddaru

8.4.1 Cyngor i arholwyr annibynnol

Rhaid i’r archwiliwr baratoi ei adroddiad yn unol â Chyfarwyddyd 10 o Archwiliad annibynnol o gyfrifon elusen: archwilwyr (CC32). Hyd nes y caiff Rheoliadau 2008 eu diweddaru, argymhellir bod y cyfeiriad a ganlyn yn cael ei wneud yn adran gyntaf adroddiad yr archwiliwr fel rhan o unrhyw sylw ar faterion eraill:

Tynnir eich sylw at y ffaith bod yr elusen wedi paratoi’r cyfrifon (datganiadau ariannol) yn unol â Chyfrifyddu ac Adrodd gan Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n berthnasol i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol ar gyfer Endidau Llai a gyhoeddwyd ar 16 Gorffennaf 2014, y Safon Adrodd Ariannol ar gyfer Endidau Llai (FRSSE) yn hytrach na’r Datganiad o Arferion Cymeradwy ar gyfer Cyfrifon ac Adroddiadau Elusennau a gyhoeddwyd ar 1 Ebrill 2005 y cyfeirir ato yn y rheoliadau sy’n bodoli ond sydd nawr wedi’i dynnu’n ôl.

Rydym yn deall fod hyn wedi’i wneud er mwyn i’r cyfrifon roi darlun cywir a theg yn unol â’r Arferion Cyfrifyddu a Dderbynnir yn Gyffredinol sy’n weithredol ar gyfer cyfnodau adrodd yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015.

Neu:

Tynnir eich sylw at y ffaith bod yr elusen wedi paratoi’r cyfrifon (datganiadau ariannol) yn unol â Chyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Cyfrifon ac Adroddiadau gan Elusennau: Datganiad o Arferion Cymeradwy sy’n berthnasol i elusennau sy’n paratoi eu cyfrifon yn unol â’r Safon Adrodd Ariannol sy’n gymwys yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon (FRS 102) yn hytrach na’r Datganiad o Arferion Cymeradwy ar gyfer Cyfrifon ac Adroddiadau Elusennau a gyhoeddwyd ar 1 Ebrill 2005 y cyfeirir ato yn y rheoliadau presennol ond sydd wedi’i dynnu’n ôl.

Rydym yn deall fod hyn wedi’i wneud er mwyn i’r cyfrifon roi darlun cywir a theg yn unol â’r Arferion Cyfrifyddu a Dderbynnir yn Gyffredinol sy’n weithredol ar gyfer cyfnodau adrodd yn dechrau ar neu ar ôl 1 Ionawr 2015.

8.4.2 Cyngor i archwilwyr

Dylai archwilwyr gysylltu â’u corff proffesiynol am gyngor ar sut i addasu eu hadroddiadau archwilio hyd nes y caiff Rheoliadau 2008 eu diweddaru.