Canllawiau

Mynd i'r llys

Diweddarwyd 16 Awst 2023

Yn berthnasol i Gymru a Loegr

Os ydych yn ddioddefwr trais rhywiol neu ymosodiad rhywiol bydd y canllaw hwn yn eich helpu i ddeall beth sy’n digwydd os bydd eich achos yn mynd i’r llys.

Gallwch gael mynediad i eirfa i gael rhagor o wybodaeth am y termau a ddefnyddir yn y canllaw hwn.

Mae gwybodaeth am sut y gall eich achos gyrraedd y llys i’w chael yn ein canllaw ‘Ymchwilio’.

Cefnogaeth cyn mynd i’r llys

O dan God y Dioddefwyr mae gennych hawl i gael y wybodaeth ddiweddaraf am y treial a’ch rôl yn y broses.

Gall gymryd peth amser cyn cynnal treial. Gallwch siarad â’ch ISVA neu Swyddog Gofal Tystion i ddeall amseriad eich treial.

Mae sawl gwasanaeth gwahanol i’ch helpu i ddeall beth allai ddigwydd yn y llys a’ch cefnogi i roi tystiolaeth yn ystod y treial.

Cynghorydd Trais Rhywiol Annibynnol (ISVA)

Dylai ISVA eich helpu i ddeall y broses a’ch cefnogi drwyddi. Efallai y byddan nhw’n gallu mynd i’r llys gyda chi. Mae rhagor o wybodaeth am sut y gall ISVA eich cefnogi yn y canllaw o’r enw ‘Cymorth yn dilyn trais rhywiol neu ymosodiad rhywiol’.

Uned Gofal Tystion

Dylai’r heddlu eich cyfeirio at yr Uned Gofal Tystion, a fydd yn darparu Swyddog Gofal Tystion personol i chi. Gall Swyddog Gofal Tystion fod yn bwynt cyswllt sengl i chi a bydd yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i chi am eich achos. Mae hyn yn cynnwys dyddiadau llys a threfniadau teithio. Ceir rhagor o wybodaeth am y gwasanaeth hwn yn y Cod Dioddefwyr.

Gwasanaeth Tystion

Gallwch hefyd gael cymorth gan y Gwasanaeth Tystion cenedlaethol , neu Wasanaeth Dioddefwyr a Thystion Llundain os ydych yn byw yn Llundain. Gallant eich helpu i ddeall proses y llys a’ch cefnogi i deimlo’n fwy hyderus wrth roi tystiolaeth.

Mae hyn yn wahanol i Uned Gofal Tystion sy’n cael ei rhedeg gan Gyngor ar Bopeth, sydd wedi’u lleoli ym mhob llys ynadon a Llys y Goron.

Gallwch ofyn i’ch ISVA neu’ch Swyddog Gofal Tystion drefnu hyn i chi. Gallwch hefyd gysylltu â Chyngor ar Bopeth eich hun:

• Dros y ffôn ar 03444 111 444
• ewch i’w gwefan sy’n cynnwys gwasanaeth sgwrsio.

Ymweliadau cyn treial

Efallai y bydd angen i chi fynd i’r llys i roi tystiolaeth. Gallwch drefnu ymweliad ag adeilad llys cyn i’ch treial gael ei gynnal i’ch helpu i ymgyfarwyddo â chynllun y llys a’r hyn i’w ddisgwyl ar y diwrnod. Gall eich ISVA neu’ch Swyddog Gofal Tystion drefnu hyn.

Camau’r llys

Gwrandawiadau cyn treial

Bydd eich achos yn mynd trwy ‘wrandawiadau’ cyn iddo fynd i dreial. Nid oes angen i chi fod yn y llys ar gyfer y gwrandawiadau hyn.

Cynhelir y gwrandawiad cyntaf yn y llys ynadon. Yna bydd troseddau difrifol fel treisio ac ymosodiadau rhywiol difrifol yn cael eu trosglwyddo o’r llys ynadon i Lys y Goron.

Y gwrandawiad cyntaf yn Llys y Goron yw pan fydd gofyn i’r diffynnydd gofnodi ple (weithiau gelwir hyn yn areiniad). Mae hyn yn golygu dweud wrth y llys a ydyn nhw’n ‘euog’ neu’n ‘ddieuog’ o’r drosedd y maen nhw wedi cael eu cyhuddo ohoni (y drosedd).

Os bydd y diffynnydd yn pledio’n ‘ddieuog’ bydd dyddiad ar gyfer treial yn cael ei osod lle bydd rheithgor yn penderfynu a yw’n euog ai peidio.

Os bydd y diffynnydd yn pledio’n ‘euog’ ar yr adeg hon caiff ei ddedfrydu, naill ai yn y gwrandawiad hwnnw neu mewn gwrandawiad dedfrydu diweddarach.

Mae rhagor o wybodaeth am lysoedd troseddol ar gael ar gov.uk

Mynd i’r treial

Pan fydd yr achos yn mynd i dreial, efallai y gofynnir i chi roi tystiolaeth. Mae hyn yn cynnwys disgrifio’r hyn a ddigwyddodd i chi yn eich geiriau eich hun ac ateb cwestiynau amdano gan fargyfreithiwr yr erlyniad a chan fargyfreithiwr yr amddiffyniad.

Os bydd angen i chi roi tystiolaeth, bydd yr Uned Gofal Tystion yn dweud wrthych. Bydd y Gwasanaeth Tystion yn bresennol, a gall eich ISVA hefyd ddarparu cymorth yn adeilad y llys ar ddiwrnod y treial.

Cyn i chi roi tystiolaeth

Byddwch yn cael amser a dyddiad i fod yn y llys. Bydd lle i ffwrdd o ystafell y llys lle gallwch aros oddi wrth y diffynnydd ac eraill.

Bydd yr erlynydd mewn treial fel arfer yn fargyfreithiwr annibynnol a fydd yn cyflwyno eich achos ar Wasanaeth Erlyn y Goron ac yn ei gynrychioli. Bydd yr erlynydd yn dod ac yn cyflwyno ei hun i chi cyn i chi roi tystiolaeth. Byddant yn unrhyw gwestiynau a allai fod gennych.

Ni fyddwch yn gallu gwylio’r treial tan ar ôl i chi roi eich tystiolaeth. Mae hyn fel na allwch glywed yr hyn y mae tystion eraill yn ei ddweud, gan y gallai effeithio neu newid yr hyn yr ydych yn ei gofio. Nid yw unrhyw dystion eraill chwaith yn gallu gwylio’r treial nes eu bod wedi rhoi eu tystiolaeth eu hunain.

Rhoi tystiolaeth yn y treial

Cyn i chi roi eich tystiolaeth, gallwch ailddarllen eich datganiad ysgrifenedig neu ail-wylio eich datganiad fideo a roesoch i’r heddlu.

Os ydych yn rhoi tystiolaeth mewn llys yng Nghymru, gallwch roi tystiolaeth yn Gymraeg.

I’ch helpu i roi tystiolaeth i’r llys mae camau y gellir eu cymryd i’ch cefnogi – fe’u gelwir yn fesurau arbennig. Dylai swyddog heddlu, ISVA neu Swyddog Gofal Tystion siarad â chi am y rhain. Gall y CPS wneud cais i’r llys am y mesurau hyn ar eich rhan a bydd y barnwr yn penderfynu a ddylid cytuno arnynt.
Mae rhagor o wybodaeth am roi tystiolaeth ar gael ar gov.uk

Mae mesurau arbennig yn cynnwys:

Sgriniau

Mae sgriniau fel arfer yn llenni neu’n baneli y mae’r llys yn eu gosod rhwng y blwch tyst a’r diffynnydd pan fyddwch yn rhoi tystiolaeth. Mae hyn yn golygu na fyddwch yn gweld y diffynnydd, ac ni fyddant yn eich gweld tra byddwch yn rhoi eich tystiolaeth.

Rhoi tystiolaeth trwy gyswllt teledu

Mae hyn yn golygu y gallwch chi roi tystiolaeth trwy gyswllt fideo byw. Gallai hyn fod o ystafell arbennig sydd ar wahân i ystafell y llys, rhywle arall yn adeilad y llys. Gallai hefyd fod mewn adeilad arall.

Bydd pobl yn ystafell y llys yn gallu eich gweld ond efallai y byddwch yn gallu cael sgrin y cyswllt fideo fel na all y diffynnydd eich gweld.

Clirio’r oriel gyhoeddus

Mae hyn yn golygu y gellir gofyn i unrhyw un nad oes angen iddo fod yno yn gyfreithiol adael ystafell y llys pan fyddwch yn rhoi tystiolaeth. Gallwch ofyn i rywun aros i’ch cefnogi, fel ffrind, aelod o’r teulu, neu ISVA.

Tynnu wigiau a gynau

Gall barnwyr a bargyfreithwyr yn Llys y Goron dynnu’r wigiau a’r gynau y maent fel arfer yn eu gwisgo yn y llys fel bod y llys yn teimlo’n llai ffurfiol. Defnyddir y mesur hwn fel arfer ar gyfer plant sy’n ddioddefwyr a thystion.

Tystiolaeth wedi’i recordio ymlaen llaw

Dyma’r cofnod a recordiwyd ar fideo a roesoch o’r hyn a ddigwyddodd i chi. Mae’n cael ei chwarae yn y llys felly nid oes angen i chi ailadrodd yr holl fanylion.

Efallai y bydd angen i chi fynd i’r llys o hyd er mwyn i gyfreithiwr y diffynnydd allu gofyn cwestiynau i chi am y dystiolaeth a roddwyd gennych. Gelwir hyn yn groesholi.

Croesholi wedi’i recordio ymlaen llaw

Os caiff eich tystiolaeth ei recordio ymlaen llaw cyn y treial, efallai y byddwch hefyd yn gallu cael eich sesiwn groesholi wedi’i recordio ymlaen llaw. Mae hyn yn golygu na fyddai’n rhaid i chi fynychu’r treial o gwbl. Efallai y bydd angen i chi fynd i’r llys i gofnodi eich sesiwn croesholi ond byddech chi’n gwneud hyn mewn ystafell breifat i dystion. Cyfeirir at hyn yn aml fel Adran 28.

Archwilio’r tyst trwy gyfryngwr

Efallai y gallwch ddefnyddio cyfryngwr i’ch helpu i roi tystiolaeth. Mae cyfryngwr yn arbenigwr mewn iaith a lleferydd. Gallant esbonio neu symleiddio cwestiynau ac egluro eich atebion i’r llys.

Helpu i gyfathrebu

Os ydych yn cael trafferth clywed neu siarad gallwch ofyn am ddehonglydd iaith neu iaith arwyddion neu gymorth gweledol arbennig fel map corff. Mae gennych hawl i gael cyfieithydd yn y llys os oes angen un arnoch.

Tynnu eich cefnogaeth yn ôl o’r achos

Efallai y byddwch yn penderfynu nad ydych am roi tystiolaeth yn y treial mwyach.

Gelwir hyn yn “dynnu cefnogaeth ar gyfer erlyniad yn ôl”. Bydd angen i chi wneud datganiad swyddogol o dynnu’n ôl i’r heddlu.

Gall y CPS ddewis parhau â’r achos o hyd. I wneud y penderfyniad hwn byddant yn ystyried y dystiolaeth a budd y cyhoedd yn ofalus. Gall eich datganiad ac unrhyw dystiolaeth a ddarparwyd gennych hefyd gael eu defnyddio yn y llys heb eich cefnogaeth.

Yr hyn y gellir ei ofyn i chi yn y llys

Ar ôl i chi roi eich tystiolaeth, efallai y bydd cyfreithiwr y diffynnydd, y barnwr neu’r erlynydd yn gofyn cwestiynau ichi. Pan fydd cyfreithiwr y diffynnydd yn gofyn cwestiynau, gelwir hyn yn groesholi. Mae rheolau ynghylch yr hyn y gall cyfreithiwr y diffynnydd ei ofyn i chi pan fyddwch yn rhoi eich tystiolaeth.

Er enghraifft, oni bai bod y barnwr yn caniatáu iddynt wneud hynny, ni allant ofyn i chi am eich hanes rhywiol nac unrhyw euogfarnau blaenorol a allai fod gennych. Os caniateir iddynt ofyn cwestiynau fel hyn i chi, bydd yr erlynydd yn dweud wrthych cyn y treial. Gallwch gael rhagor o wybodaeth yng nghanllaw Gwasanaeth Erlyn y Goron i ddioddefwyr trais ac ymosodiad rhywiol.

Gwasanaethau ffrindiau, teulu a chymorth yn y llys

Os hoffech, gall ffrindiau neu aelodau o’ch teulu ddod i’r llys gyda chi ac eistedd yn yr oriel gyhoeddus, oni bai eu bod yn dystion yn yr achos. Gall eich ISVA a/neu’r Gwasanaeth Tystion ddod i mewn i ystafell y llys gyda chi. Mae’r gyfraith yn dweud y gall unrhyw un ddod i mewn i ystafell y llys oni bai bod rheswm i’r barnwr wrthod.

Efallai y bydd gan y diffynnydd ffrindiau ac aelodau o’r teulu yn y llys i’w cefnogi. Ni chaniateir iddynt ddweud unrhyw beth wrthych a bydd staff y llys yn gwneud popeth o fewn eu gallu i atal hyn.

Bydd diogelwch ar y safle bob amser a bydd unrhyw ymddygiad amhriodol, gan gynnwys ymddygiad bygythiol neu i godi ofn, yn cael ei drin naill ai gan y barnwr, staff y llys, swyddogion diogelwch neu’r heddlu.

Ar ôl y treial

Nid oes rhaid i chi fynychu gweddill y treial ar ôl i chi roi eich tystiolaeth. Os byddwch yn dewis peidio â bod yno, mae gennych hawl i gael gwybod beth ddigwyddodd. Bydd yr Uned Gofal Tystion yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i chi.

Os na all y rheithgor gytuno

Os bydd y barnwr yn sefydlu na all y rheithgor gytuno a yw’r diffynnydd yn euog ai peidio, bydd y CPS yn penderfynu a ddylid cynnal treial arall ai peidio. Bydd y CPS hefyd yn ystyried eich barn wrth benderfynu. Os ydyn nhw’n penderfynu cynnal treial arall byddai’n rhaid dechrau o’r newydd, gan glywed yr holl dystiolaeth eto, gyda rheithgor newydd.

Os bydd y CPS yn penderfynu peidio â chynnal treial arall bydd y diffynnydd yn cael ei ddyfarnu’n ddieuog.

Os ceir y diffynnydd yn ddieuog

Os cafwyd y diffynnydd yn ddieuog, mae hyn yn golygu na allai’r rheithgor fod yn sicr bod y diffynnydd yn euog. Mae hynny’n golygu bod yr achos bellach ar ben.

Cofiwch, ni waeth beth yw canlyniad eich achos, mae gennych hawl i gymorth.

Os ceir y diffynnydd yn euog

Os bydd y diffynnydd yn cael ei ganfod neu’n pledio’n euog, fe’i gelwir yn droseddwr yn awr.

Bydd y barnwr yn penderfynu ar ddedfryd (cosb) mewn gwrandawiad dedfrydu. Efallai y bydd y gwrandawiad dedfrydu ar unwaith, neu efallai y bydd yn ddiweddarach. Gallwch ddewis bod yn bresennol yn y llys pan fydd hyn yn digwydd.

O dan y Cod Dioddefwyr, mae gennych hawl i wneud Datganiad Personol Dioddefwr yn y gwrandawiad dedfrydu. Mae’r datganiad hwn yn dweud wrth y llys sut mae’r drosedd wedi effeithio arnoch chi. Gall y barnwr roi caniatâd i chi ddarllen hwn yn uchel yn y gwrandawiad neu gall rhywun arall ei ddarllen ar eich rhan. Bydd y barnwr yn cymryd eich datganiad i ystyriaeth wrth benderfynu pa ddedfryd y dylai’r diffynnydd ei chael.

Gallai dedfryd fod yn:

• Dedfryd o garchar. Mae hyn yn golygu y byddant yn cael eu hanfon i’r carchar.
• Dedfryd ohiriedig. Dyma lle na fydd y troseddwr yn cael ei anfon i’r carchar ar unwaith ond gall fynd i’r carchar os yw’n cyflawni trosedd arall neu os nad yw’n cydymffurfio ag unrhyw amodau a osodwyd gan y barnwr, er enghraifft cyrffyw.
• Gorchymyn cymunedol (er enghraifft cyrffyw neu waith di-dâl)
• Dirwy
• Rhyddhad

Mae rhagor o wybodaeth ar gael yma:

Sut mae dedfrydau’n cael eu gweithio allan - GOV.UK (www.gov.uk)

Mathau o ddedfrydau carchar: Dedfrydau cydamserol ac olynol - GOV.UK (www.gov.uk)

Os byddwch yn dewis peidio â mynd i’r gwrandawiad dedfrydu gall yr Uned Gofal Tystion neu ISVA ddweud wrthych am y ddedfryd a gafodd y diffynnydd. Dylent wneud hyn o fewn 6 diwrnod gwaith i’r gwrandawiad. Fodd bynnag, efallai y byddwch yn gweld gwybodaeth am y treial yn cael ei hadrodd yn y newyddion neu ar gyfryngau cymdeithasol cyn iddynt gysylltu â chi.