Canllawiau

Ymchwilio i drais neu ymosodiad rhywiol

Diweddarwyd 16 Awst 2023

Yn berthnasol i Gymru a Loegr

Bydd y canllaw hwn yn eich helpu i ddeall proses yr heddlu o ymchwilio i adroddiad o dreisio neu ymosodiad rhywiol.

Gallwch gael mynediad i eirfa i gael rhagor o wybodaeth am y termau a ddefnyddir yn y canllaw hwn.

Dylech gael cynnig cefnogaeth gan Ymgynghorydd Trais Rhywiol Annibynnol (ISVA). Gallwch fanteisio ar y cynnig hwn o gefnogaeth ar unrhyw adeg. Mae mwy o wybodaeth am gefnogaeth ar gael yn y canllaw o’r enw ‘Cymorth yn dilyn trais neu ymosodiad rhywiol’.

Gallwch hefyd ddod o hyd i ragor o wybodaeth am Wasanaeth Erlyn y Goron yn eu canllaw ar gyfer treisio a dioddefwyr ymosodiadau rhywiol difrifol.

Ar ôl i chi roi gwybod am dreisio neu ymosodiad rhywiol

Eich cadw’n ddiogel

Ar ôl gwneud adroddiad i’r heddlu fe fyddan nhw’n gwneud yn siŵr eich bod chi’n ddiogel. Gall hyn gynnwys trefnu archebion sifil. Mae’r rhain yn orchmynion amddiffyn cyfreithiol sydd wedi’u cynllunio i’ch diogelu. Dylai’r heddlu siarad â chi ynghylch a yw’r gorchmynion hyn ar gael i chi. Dyma rai enghreifftiau:

• Gorchymyn Atal. Dyma fesur sy’n cael ei roi gan y llys sy’n atal rhywun rhag gallu gwneud rhywbeth penodol, fel agosáu neu gysylltu â chi. Gall fod am gyfnod penodol, neu am gyfnod amhenodol - bydd y llys yn penderfynu pa mor hir y dylai’r gorchymyn atal fod ar waith.
• Gorchymyn Amddiffyn rhag Stelcian yw rhywbeth sy’n gosod cyfyngiadau ar rywun sydd wedi cyflawni gweithredoedd sy’n gysylltiedig â stelcian, mae gwybodaeth am roi gwybod am stelciwr ar gael ar-lein.
• Gorchymyn Risg Rhywiol sy’n gosod cyfyngiadau ar rywun sydd wedi cyflawni gweithred o natur rywiol a lle mae’r Llys yn credu bod angen y cyfyngiadau er mwyn diogelu’r cyhoedd rhag risg o niwed rhywiol.

Gallwch ddod o hyd i ragor o wybodaeth am orchmynion sifil ar wefan y Coleg Plismona ar fesurau amddiffynnol a gorchmynion sifil.

Cyfweliad heddlu

Pan fyddwch yn rhoi gwybod i’r heddlu am drosedd, byddant yn nodi adroddiad cychwynnol i ddeall beth ddigwyddodd i chi. Yna bydd yr heddlu’n gofyn i chi roi datganiad tyst ffurfiol. Gallai hyn fod yn ddatganiad ysgrifenedig, ond mae’n fwyaf tebygol y cewch gynnig y cyfle i gael eich recordio ar fideo yn sôn am yr hyn ddigwyddodd i heddwas. Efallai y cewch eich cyfweld fwy nag unwaith.

Eich hawliau, o dan God y Dioddefwyr yn ystod cyfweliad

• gwneud cais am ryw penodol y swyddog sy’n cymryd eich datganiad. Os na chynigir hyn i chi, gallwch ofyn amdano
• gwneud cais i ddod â pherson o’ch dewis i’r cyfweliad. Os nad yw hyn yn bosib bydd yr heddlu’n dweud wrthych pam.

Rhaid i’r heddlu ystyried a fyddech chi’n elwa o gefnogaeth ychwanegol a rhoi’r gefnogaeth honno ar waith os oes ei angen. Gallai hyn gynnwys:

• Cyfieithydd ar y pryd proffesiynol os nad Saesneg yw eich iaith gyntaf
• Cymorth Iaith Arwyddion Prydain
• Rhywun sy’n gallu helpu dioddefwyr bregus a thystion i gyfathrebu. Mae’r person hwn yn cael ei adnabod fel cyfryngwr cofrestredig.

Gellir defnyddio beth bynnag rydych chi wedi’i ddweud yn eich cyfweliad yn y llys. Gallwch ychwanegu mwy o wybodaeth yn nes ymlaen os ydych chi’n cofio rhywbeth arall.

Casglu tystiolaeth

Wrth i’r heddlu ymchwilio i’ch adroddiad, byddant yn chwilio am ddeunydd perthnasol i adeiladu achos. Bydd hyn yn cymryd amser yn dibynnu ar amgylchiadau eich achos, gall gymryd rhai misoedd. Bydd y swyddog sy’n gyfrifol am eich achos yn rhoi’r diweddaraf i chi drwy gydol yr ymchwiliad. Pan fyddwch yn adrodd trosedd i’r heddlu byddwch yn cael rhif cyfeirnod trosedd. Gallwch ddefnyddio’r rhif hwn os ydych yn cysylltu â’r heddlu i gael mwy o wybodaeth am eich achos.

Dylai’r heddlu ofyn am ddeunydd sy’n berthnasol i’ch achos chi yn unig. Mae hyn yn cael ei alw’n ‘linell ymholiad rhesymol’ ac mae’n golygu bod yr heddlu’n credu y gallai’r wybodaeth y maen nhw’n ei chasglu gael effaith ar eich achos.

Gall yr heddlu ofyn am ddeunydd corfforol, digidol, neu fforensig. Gallwch ddod o hyd i ragor o wybodaeth am ba dystiolaeth y gellid ei chasglu a pham yng nghanllaw’r CPS ‘sut rydym yn gweithio gyda’r heddlu wrth iddynt adeiladu eu hachos’.

Gallwch chi dal roi gwybod am drosedd hyd yn oed os ydych chi’n meddwl nad oes gennych dystiolaeth.

Tystiolaeth gorfforol

Gallai hyn gynnwys y dillad neu’r eitemau personol a oedd yn bresennol yn ystod y drosedd.

Tystiolaeth fforensig

Os digwyddodd y drosedd yn ddiweddar, mae’n bosib y bydd yr heddlu yn gofyn am eich caniatâd i gasglu tystiolaeth fforensig. Mae dwy ffordd y gellir cymryd tystiolaeth fforensig:

• Cit Tystiolaeth Cynnar: Bydd swyddog cymwys yn cymryd swabiau o rannau o’ch corff. Er enghraifft, eich breichiau neu’ch wyneb.
• Archwiliad Meddygol Fforensig: Dyma yw archwiliad llawn o’r pen i’r traed. Bydd arholwr meddygol cymwys yn chwilio am unrhyw anafiadau a gall gymryd samplau gan ddefnyddio swab. Byddan nhw’n esbonio popeth i chi ac yn gwneud i chi deimlo mor gyfforddus â phosibl. Gallwch newid eich meddwl ar unrhyw gam yn yr ymchwiliad. Bydd hyn yn digwydd mewn canolfan arbenigol, a elwir yn aml yn Ganolfan Atgyfeirio Ymosodiadau Rhywiol (SARC).

Datganiadau gan unrhyw dystion eraill

Siarad ag unrhyw bobl eraill sy’n gallu rhoi gwybodaeth am y digwyddiad os yw’n berthnasol.

Tystiolaeth ddigidol

Efallai y bydd angen i’r heddlu gasglu gwybodaeth a gedwir ar eich ffôn symudol, gliniadur neu ddyfeisiau digidol eraill.

Dim ond os yw’r heddlu’n credu eu bod yn cadw gwybodaeth sy’n berthnasol i’ch achos chi y gofynnir i chi am hyn, a does dim ffyrdd eraill o gael yr wybodaeth hon.

Gwybodaeth a allai gael ei gasglu oddi wrth bobl eraill

Mewn rhai achosion, bydd angen i’r heddlu edrych ar wybodaeth sydd gan bobl neu sefydliadau eraill amdanoch chi. Bydd yr heddlu ond yn gwneud hyn os oes llinell ymholiad rhesymol, ac maen nhw’n credu bod yr wybodaeth yn berthnasol i’ch achos chi. Dyma rai enghreifftiau:

• Mynediad i gofnodion meddygol, addysgol, awdurdod lleol neu gofnodion eraill

Canlyniadau’r ymchwiliad

Mae’r canllaw hwn yn rhoi trosolwg o sut y bydd yr heddlu a CPS yn ystyried eich achos a beth allai ddigwydd nesaf. Gallwch ddod o hyd i ragor o wybodaeth am beth i’w ddisgwyl a sut mae penderfyniadau’n cael eu gwneud yng nghanllaw’r CPS ar gyfer treisio a dioddefwyr ymosodiad rhywiol difrifol

Gallwch hefyd ddod o hyd i ragor o wybodaeth am y Cynllun Hawl i Ddioddefwyr Adolygu.

Dim Gweithredu Pellach

Os nad yw’r heddlu’n credu fod digon o dystiolaeth i fynd â’r achos ymlaen, fyddan nhw ddim yn ei basio i Wasanaeth Erlyn y Goron (CPS). Bydd yr heddlu’n egluro i chi pam eu bod wedi gwneud y penderfyniad hwn.

Mae dim gweithredu pellach yn golygu y bydd yr achos yn cael ei gau. Os oes gwybodaeth neu dystiolaeth newydd yn y dyfodol gellid ailagor yr achos, a’i ail-lunio.

Gallwch ofyn am adolygiad o’r penderfyniad hwn. Yr enw am hyn yw’r Cynllun Hawl i Ddioddefwyr Adolygu lle bydd uwch swyddog nad oedd ynghlwm wrth yr achos yn edrych ar yr achos eto a gweld a ydyn nhw’n credu bod y penderfyniad yn gywir.

Gallwch ddod o hyd i ragor o wybodaeth am Hawl i Ddioddefwyr Adolygu ar wefan eich heddlu lleol.

Mae cymorth ar gael i chi unrhyw bryd. Mae mwy o wybodaeth am gefnogaeth ar gael yn y canllaw o’r enw ‘Cymorth yn dilyn trais neu ymosodiad rhywiol’.

Achos a adolygwyd gan y CPS

Gall yr heddlu anfon eich achos at y CPS er mwyn iddyn nhw allu adolygu’r dystiolaeth a phenderfynu a ddylid cyhuddo’r unigolyn dan amheuaeth. Os bydd cyhuddiad, mae hyn yn golygu y bydd yr achos yn mynd i’r llys.

Mae pob achos o dreisio a throseddau rhywiol difrifol yn cael eu hadolygu gan arbenigwyr sydd wedi’u hyfforddi i ddeall pob agwedd ar droseddau rhywiol.

I benderfynu a ddylid cyhuddo’r unigolyn dan amheuaeth mewn achos mae’n rhaid i’r erlynydd gymhwyso prawf dau gam:

1. Cam tystiolaethol – dyma lle mae erlynydd yn adolygu’r dystiolaeth ac yn gofyn y cwestiwn: ‘a oes digon o dystiolaeth yn erbyn yr amheuaeth i roi posibilrwydd realistig o erlyniad?’ Mae hynny’n golygu, ar ôl clywed y dystiolaeth, a yw llys yn fwy tebygol na pheidio â chael y sawl a ddrwgdybir yn euog?
2. Prawf budd cyhoeddus - os bodlonir y prawf tystiolaethol, mae erlynydd y CPS yna’n ystyried ‘A yw er budd y cyhoedd i erlyn’? I ateb y cwestiwn hwn, rhaid iddyn nhw ystyried pethau fel:
   1. pa mor ddifrifol yw’r drosedd;
   2. y niwed a achoswyd i chi,
   3. oedran ac aeddfedrwydd y rhai a ddrwgdybir adeg y drosedd.

Mewn achosion o dreisio neu ymosodiad rhywiol difrifol, mae difrifoldeb y drosedd yn golygu, lle mae digon o dystiolaeth, y bydd erlyniad bron bob amser yn mynd yn ei flaen. Mae penderfyniad i beidio ag erlyn yr achosion hyn am resymau budd y cyhoedd yn anghyffredin iawn a byddai angen i’r erlynydd ddarparu rhesymau clir yn esbonio eu penderfyniad.

Os nad yw’r achos yn pasio cam tystiolaethol y prawf, ni all y CPS symud ymlaen i’r cam nesaf waeth pa mor ddifrifol neu sensitif y gallai’r achos fod.

Os bydd yr erlynydd yn penderfynu bod y prawf dau gam wedi’i fodloni, byddan nhw’n dweud wrth yr heddlu pa droseddau y gallan nhw gyhuddo’r rhai sy’n cael eu hamau. Ar hyn o bryd mae’r sawl a ddrwgdybir yn cael ei alw’n y diffynnydd.

Mae pob achos yn wahanol. Gall yr amser mae’n ei gymryd i wneud penderfyniad amrywio a gall gymryd wythnosau lawer. Efallai y bydd rhai achosion yn syml tra bydd gan eraill lawer o dystiolaeth bod angen i’r CPS adolygu.

Gallwch ddarllen mwy am y prawf dau gam CPS yn y Cod ar gyfer Erlynwyr y Goron

Ymchwil Pellach

Gall yr erlynydd benderfynu nad oes digon o dystiolaeth i gyhuddo’r unigolyn a ddrwgdybir. Ond fe fyddan nhw’n ystyried a oes deunydd pellach sydd angen ei gael cyn y gellir gwneud penderfyniad ar gyhuddo. Os yw’r CPS yn credu bod angen deunydd pellach neu os oes modd cael rhagor o linellau ymchwiliad, fe fyddan nhw’n cynghori’r heddlu yn unol â hynny. 
Os yw’r heddlu’n dod o hyd i wybodaeth neu dystiolaeth fwy perthnasol, bydd y CPS yn gwneud penderfyniad newydd ynghylch erlyn yr unigolyn dan amheuaeth ai peidio. 
Bydd yr heddlu’n eich diweddaru gyda’ch achos, gan gynnwys os oes angen iddynt chwilio am fwy o dystiolaeth.

Dim cyhuddiad

Os yw’r CPS yn penderfynu nad yw’r achos yn pasio eu prawf dau gam, a does dim tystiolaeth bellach y gallai’r heddlu chwilio am hynny fyddai’n newid hyn, ni allant gyhuddo’r unigolyn a ddrwgdybir.

Pan fydd y CPS yn penderfynu peidio â chyhuddo, bydd llythyr atoch gan y CPS yn esbonio eu penderfyniad. Mae gennych hawl i gael cynnig cyfarfod gyda’r CPS os ydynt yn penderfynu peidio â chyhuddo. Os bydd y CPS yn penderfynu bod yr amgylchiadau yn golygu na ddylai cyfarfod ddigwydd, byddant yn egluro pam i chi.

Mae’r un a ddrwgdybir yn cael ei gyhuddo

Os bydd penderfyniad yn cael ei wneud i gyhuddo’r un a ddrwgdybir, cewch wybod gan yr heddlu o fewn un diwrnod gwaith i’r person dan amheuaeth gael ei gyhuddo. Byddant yn dweud wrthych:

• Y drosedd y mae’r person dan amheuaeth wedi’i chyhuddo ohoni;
• Dyddiad, amser a lleoliad y gwrandawiad llys cyntaf;
• P’un a ydynt wedi cael eu cadw yn y ddalfa (a gedwir yn y carchar tan y treial); a
• Unrhyw amodau mechnïaeth neu newidiadau i amodau mechnïaeth os yw’r person sy’n cael ei amau yn cael ei ryddhau ar fechnïaeth.

Hawl i Ddioddefwyr Adolygu

Mae gennych hawl i ofyn i’r CPS adolygu penderfyniad i beidio â chyhuddo unigolyn, o dan Gynllun Hawl i Dioddefwyr Adolygu y CPS.

Mae hyn yn golygu y bydd erlynydd gwahanol yn edrych ar yr achos eto ac yn dod i’w penderfyniad eu hunain ar yr achos. Bydd y CPS yna’n rhoi gwybod i chi drwy lythyr a ydyn nhw wedi penderfynu cyhuddo’r unigolyn dan amheuaeth, neu a yw’r penderfyniad gwreiddiol i beidio â chyhuddo yn dal yn berthnasol.

Mae mwy o wybodaeth am Gynllun Hawl i Ddioddefwyr Adolygu y CPS ar gael ar-lein. Mae hyn yn cynnwys manylion ynglŷn â phryd y gallech chi ofyn am adolygiad.

Achos yn mynd i’r cam treial

Gallwch gael rhagor o wybodaeth am baratoi ar gyfer y llys ac ar ôl treial yn ein canllawiau canlynol, a geir yma.