Canllawiau

Beth i'w wneud os yw eich cymdeithas anghorfforedig neu ymddiriedolaeth yn ansolfent neu mewn perygl o ansolfedd

Diweddarwyd 23 Medi 2024

Yn berthnasol i Gymru a Loegr

• Publication for Northern Ireland
• Publication for Scotland

Mae’r canllawiau hyn ar gyfer ymddiriedolwyr cymdeithasau ac ymddiriedolaethau anghorfforedig (elusennau anghorfforedig).

Os ydych chi’n ymddiriedolwr cwmni elusennol neu’n Sefydliad Corfforedig Elusennol (CIO) darllenwch y canllawiau ar beth i’w wneud os yw eich elusen yn ansolfent neu mewn perygl o ansolfedd.

Os ydych yn ymddiriedolwr Siarter Frenhinol neu elusen statudol dylech ofyn am gyngor cyfreithiol ar sut i ddelio ag ansolfedd.

Gwiriwch eich dogfen lywodraethol i ddeall beth yw strwythur eich elusen.

Beth yw ansolfedd?

Yn dechnegol, ni all elusen anghorfforedig fod yn ansolfent gan nad oes ganddi bersonoliaeth gyfreithiol ar wahân i’w hymddiriedolwyr a’i haelodau (lle mae gan yr elusen aelodau). Yn y canllawiau hyn rydym yn defnyddio’r term ‘ansolfedd’ i ddisgrifio sefyllfa lle mae elusen anghorfforedig:

• yn methu â thalu ei dyledion pan fyddant yn ddyledus, neu
• heb ddigon o asedau i dalu am ei rhwymedigaethau

Mae ansolfedd yn gymhleth. Os ydych chi’n credu bod eich elusen yn ansolfent neu mewn perygl o fod, darllenwch y canllawiau hyn. Mae hefyd yn hanfodol eich bod yn cael cyngor proffesiynol cyn gynted â phosibl (er enghraifft gan ymarferydd ansolfedd), i’ch helpu i ddeall beth sydd angen i chi ei wneud.

Gallwch chwilio am ymarferydd ansolfedd ar wefan y Gwasanaeth Ansolfedd.

Deall eich dyletswyddau a’ch rhwymedigaethau ymddiriedolwyr os yw eich elusen yn ansolfent

Mae’n hanfodol eich bod yn deall ac yn rheoli cyllid eich elusen. Bydd hyn yn eich helpu i gyflawni eich dyletswyddau ymddiriedolwr, gan gynnwys eich dyletswydd i reoli adnoddau eich elusen mewn modd cyfrifol, gweithredu er ei budd pennaf a chyda gofal a sgil rhesymol.

Drwy fonitro cyllid eich elusen yn rheolaidd, byddwch yn gallu:

• nodi problemau’n gynnar ac ystyried a allwch chi gymryd camau i wella’r sefyllfa

• deall bod eich elusen wedi mynd yn ansolfent

Mae ymddiriedolwyr elusen anghorfforedig yn bersonol atebol am ddyledion a rhwymedigaethau’r elusen. Y rheswm am hyn yw nad oes gan elusennau anghorfforedig bersonoliaeth gyfreithiol ar wahân i’w hymddiriedolwyr a’u haelodau (lle mae ganddi aelodau).

Gall ymddiriedolwyr hawlio unrhyw gostau a godir yn briodol gan eu helusen. Fodd bynnag, os yw eich elusen yn wynebu ansolfedd neu os yw’n ansolfent efallai na fydd digon o arian i’r ymddiriedolwyr ar ôl i’r elusen dalu ei chredydwyr eraill (y rhai y mae arni arian iddynt) sy’n cael blaenoriaeth.

Sut i ddweud a yw eich elusen yn ansolfent

Yn syml, gall eich elusen fod yn ansolfent os naill ai:

• na all dalu ei dyledion pan fyddant yn ddyledus (a elwir yn brawf llif arian), neu
• nad oes ganddi ddigon o asedau i dalu am ei rhwymedigaethau (a elwir yn brawf mantolen)

Yn ogystal â’r ddau brawf hyn, defnyddiwch ein rhestr wirio gan y gallai fod ffactorau eraill sy’n dangos bod eich elusen mewn perygl o ansolfedd.

Mae’n bwysig deall a yw’r elusen yn ansolfent neu beidio neu mewn perygl o ddod yn ansolfent. Cofiwch, gallwch ddefnyddio cronfeydd wrth gefn yr elusen a/neu werthu asedau i dalu dyledion yr elusen. Darllenwch ein canllawiau ar gyfer awgrymiadau eraill.

Os yw eich elusen yn ansolfent – am ei bod yn anghorfforedig – chi fel ymddiriedolwyr fydd yn penderfynu ei chau. Fodd bynnag, os oes arian yn ddyledus gan yr elusen, efallai y byddwch chi fel ymddiriedolwyr yn dal i wynebu gofynion cyfreithiol i dalu dyledion yr elusen.

Os yw’r elusen yn ansolfent, darllenwch yr adran nesaf i ddeall eich dyletswyddau cyfreithiol. Dylech hefyd gael cyngor proffesiynol i’ch helpu.

Yr hyn sydd angen i chi ei wneud os yw eich elusen yn ansolfent neu mewn perygl o ansolfedd

Os yw eich elusen yn ansolfent neu os na allwch osgoi ansolfedd mae dyletswydd arnoch i ymddwyn yn gyfrifol, yn rhesymol ac yn onest er mwyn talu cymaint â phosibl i gredydwyr eich elusen.

Dylech ystyried a oes angen i’r ymddiriedolwyr gyfarfod yn fwy rheolaidd. Gwnewch yn siŵr eich bod yn cadw cofnod ysgrifenedig o unrhyw gyngor a gewch a’r penderfyniadau a wnewch yn seiliedig ar y cyngor hwn. Defnyddiwch ein canllawiau gwneud penderfyniadau i’ch helpu i wneud eich penderfyniadau.

Os yw eich elusen yn ansolfent:

• dylech gofio mai eich prif gyfrifoldeb yw talu credydwyr yr elusen

• efallai y bydd angen atal rhai neu’r cyfan o weithgareddau’r elusen i sicrhau bod credydwyr yn cael eu talu

• ni ddylech gael gwared ar unrhyw un o asedau’r elusen - er y gallwch werthu asedau nad ydynt yn arian parod os yw hyn yn cynyddu’r arian sydd ar gael i dalu credydwyr yr elusen

• dylech geisio cyngor proffesiynol, er enghraifft gan ymarferydd ansolfedd

• dylech geisio dod i drefniant anffurfiol gyda chredydwyr eich elusen am y dyledion

Gwiriwch a oes gan eich elusen waddol parhaol, tir dynodedig neu gronfeydd ymddiriedolaethau arbennig. Gellir defnyddio’r rhain i dalu am unrhyw dreuliau a dynnir yn briodol gan yr elusen mewn cysylltiad â’r cronfeydd hyn. Darllenwch canllawiau os ydych am wario’r arian hwn ar ddyledion cyffredinol eich elusen.

Gall nodi a yw eiddo’n cael ei gadw ar ymddiriedolaethau ar wahân ac y gellir ei ddefnyddio i dalu dyledion yr elusen fod yn gymhleth a dylech gael cyngor cyfreithiol.

Mae tir dynodedig yn dir y mae’n rhaid ei ddefnyddio at ddiben penodol eich elusen yn unig yn unol â’r ddogfen sy’n esbonio sut y mae’n rhaid defnyddio’r tir. Er enghraifft, eiddo y mae’n rhaid ei ddefnyddio fel tir hamdden.

Mae gwaddol parhaol yn eiddo y mae’n rhaid i’ch elusen ei gadw yn hytrach na’i wario. Mae eiddo a roddir i’ch elusen y mae’n rhaid ei ddefnyddio at ddiben penodol yn unig (fel tir dynodedig) yn un enghraifft o waddol parhaol. Un arall yw arian neu asedau eraill a roddir i’ch elusen i’w buddsoddi lle mae dim ond yr incwm buddsoddi y gellir ei wario. Darllenwch ein canllawiau ar gwaddol parhaol.

Ymddiriedolaeth arbennig yw arian neu asedau y mae’n rhaid i’ch elusen eu defnyddio at ddibenion penodol sy’n gulach na dibenion eich elusen yn unig. Gall gwaddol parhaol fod yn ymddiriedolaeth arbennig ond nid bob amser.

Pan fydd eich elusen yn cau

Fel ymddiriedolwyr elusen anghorfforedig, chi sy’n gyfrifol am gau’ch elusen.

Os oes gan eich elusen yr arian, un opsiwn yw penodi ymarferydd ansolfedd i’ch helpu i’w chau. Dewis arall yw ceisio dod i drefniant anffurfiol gyda chredydwyr yr elusen eich hun. Dylid nodi telerau’r trefniant yn ysgrifenedig. Er enghraifft:

• swm gostyngedig o ddyled y mae eich credydwyr wedi cytuno y bydd yr elusen yn ei ad-dalu a/neu

• amserlen ar gyfer ad-dalu

Os byddwch yn paratoi cyfrifon SORP rhaid i chi ddatgan yn y cyfrifon os nad yw eich elusen yn sefydliad gweithredol. Mae elusen yn sefydliad gweithredol os yw’n gallu parhau i weithredu am y dyfodol rhagweladwy ac mae’r ymddiriedolwyr yn bwriadu parhau i weithredu’r elusen. Efallai y byddwch hefyd yn wynebu rheolau ychwanegol ar gyfer adrodd am hyn. Dylech gael cyngor gan eich cyfrifydd neu’ch cynghorydd ariannol.

Gallwch chwilio am ymarferydd ansolfedd ar wefan Insolvency Service. 

Rhaid i chi ddweud wrth y Comisiwn Elusennau pan fydd eich elusen yn cau fel y gellir ei thynnu oddi ar y gofrestr elusennau. Darllenwch ganllawiau ar cau elusen.

Pryd mae angen i chi gynnwys y Comisiwn Elusennau

Gallwch ddefnyddio gwaddol parhaol, tir dynodedig neu ymddiriedolaethau arbennig i dalu treuliau a dynnir yn briodol gan yr elusen mewn cysylltiad â’r cronfeydd hyn. Fodd bynnag, os ydych am ddefnyddio’r cronfeydd hyn i dalu dyledion cyffredinol eich elusen, mae angen i chi fod yn ofalus iawn am hyn a chael cyngor arbenigol ar gyfraith elusennau.

Mae gan y cronfeydd hyn gyfyngiadau a/neu ddibenion culach na’ch elusen anghorfforedig. Efallai y bydd angen i chi newid cyfyngiadau neu ddibenion y gwaddol parhaol neu gronfeydd ymddiriedolaethau arbennig cyn y gallwch eu gwerthu neu eu gwario ac efallai na fyddwn bob amser yn rhoi awdurdod i chi wneud hynny. Darllenwch ganllawiau i ddeall y rheolau ar newid dibenion.

Darllenwch Gwaddoliad parhaol: rheolau ar gyfer elusennau os ydych am geisio ein hawdurdod i wario mwy na £25,000 neu fenthyca mwy na 25% o werth cronfa waddol barhaol eich elusen (sy’n eithrio tir dynodedig).

Darllenwch ein canllawiau am waredu tir dynodedig i ddeall pryd mae angen awdurdod y Comisiwn arnoch a phryd nad oes.

Materion eraill y gallai fod angen i chi ddweud wrthym amdanynt

Os yw eich elusen yn ansolfent neu’n gorfod atal rhywfaint neu’r cyfan o’i gwasanaethau, efallai y bydd angen i chi roi gwybod i ni fel digwyddiad difrifol. Am fwy o wybodaeth darllenwch digwyddiadau difrifol a sut i adrodd amdanynt.

Os ydych yn archwilydd neu’n arholwr annibynnol, mae gennych ddyletswyddau cyfreithiol ar wahân i roi gwybod am rai materion. Am fwy o wybodaeth, darllenwch adrodd materion o arwyddocâd materol a rhoi gwybod am faterion perthnasol o ddiddordeb i reoleiddwyr elusennau.

Pryd gall y Comisiwn Elusennau gymryd camau rheoleiddio

Os yw elusen yn ansolfent neu mewn perygl o ansolfedd efallai y bydd gan y Comisiwn fuddiant rheoleiddiol, yn dibynnu ar y rheswm dros yr ansolfedd. Darllenwch am sut y byddwn yn asesu unrhyw bryderon sy’n dod i’n sylw. Gall y Comisiwn agor ymchwiliad statudol os oes pryderon difrifol am gamymddwyn a/neu gamreoli.

Sefydliadau eraill sy’n gallu helpu

Mae nifer o sefydliadau’n darparu arweiniad a chymorth ar ansolfedd. Er enghraifft, mae Grŵp Cyllid Elusennau yn darparu gwybodaeth i elusennau bach.